Статья соединяет эволюционный подход развития человеческого вида с аксеологической и этической рефлексиями

SESJA PLENARNA

Emergentyzm ewolucyjny a godność osoby ludzkiej

Ks. Abp. prof. dr hab. Józef Życiński (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

Ewolucyjną wizję rozwoju gatunku ludzkiego artykuł łączy z refleksją aksjologiczną i etyczną. Ukazuje ona nienaruszalną godność osoby ludzkiej w kontekście specyficznych dla homo sapiens uwarunkowań kulturowych.

Słowa kluczowe: antropologia, emergentyzm, ewolucja, godność człowieka
Арх. Юзеф Жичиньски

Эволюционный эмергентизм и достоинство человеческой личности

Статья соединяет эволюционный подход развития человеческого вида с аксеологической и этической рефлексиями. Указывает она нерушимое достоинство личности человека в контексте специфических для homo sapiens культурных условиях.

Ключевые слова: антропология, эмергентизм, эволюция, человеческое достоинство.

Koncepcja informacji, masy i energii: w kierunku zintegrowanego podejścia

prof. dr hab. Adam Biela (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Autor proponuje rozważyć możliwość koncepcyjnego zintegrowania pojęć informacja oraz energia na bazie rozwiniętych głównych wątków pragmatycznej koncepcji informacji K. Szaniawskiego (1974). Żeby zrealizować ten cel najpierw został ujęty ontologiczny i epistemologiczny status pojęcia energia w fizyce, a później w analogiczny sposób ujęto status pojęcia informacja w teorii informacji C Shannona i W. Weavera (1949) oraz w teorii decyzji w interpretacji K. Szaniawskiego (1974). Analiza ta wskazała, iż faktycznie koncepcja informacji oparta zarówno na teorii informacji (informacja selektywna), jak i na teorii decyzji (informacja pragmatyczna) – faktycznie nie korespondują z fizykalnymi realnościami określanymi za pomocą terminów: masa i energia. Aby przezwyciężyć ten dualizm pojęć autor proponuje przejście myślowej drogi, która ma swój początek w energetycznej koncepcji bytu Arystotelesa, a następnie wiedzie przez refleksję nad relacją terminów teoretycznych do obserwacyjnych zapoczątkowanej w swoim czasie przez R. Carnapa (1936) a kontynuowanej w latach 50 tych i 60-tych przez polskich logików, m.in. przez M. Przełęckiego (1961) – i doprowadza do konstatacji, iż masa będąc terminem teoretycznym w fizyce, denotuje potencjalną energię określonego obiektu materialnego. W tym więc kontekście energię proponuję rozumieć jako pojęcie elementarne fizyki, które może być przedmiotem obserwacji empirycznej. Rozumowania te prowadzą ostatecznie do przyjęcia równania informacji, gdzie informacja jest funkcją zmiennej stanu energetycznego masy, czyli przebycia przez tę masę określonej drogi w przestrzeni oraz drugiej zmiennej, którą jest bilans użyteczności uwzględniającej koszty realizacji tej drogi poprzez wybór określonego działania oraz korzyści związanych z aktualizacją energii w danym punkcie. Przedstawiona formuła równania została nazwana energetyczno-użytecznosciowym (energetyczno-decyzyjnym) równaniem informacji.

Słowa kluczowe: informacja, podejmowanie decyzji, masa, energia, terminy teoretyczne i obserwacyjne, energetyczno-decyzyjne równanie informacji
The concept of information, mass, and energy: Towards the integrative approach

The Author proposes to consider a possibility to integrate the concept information and energy on a base of a pragmatic conception of information formulated by K. Szaniawski (1974). In order to reach this goal, firstly, will be considered methodologically the concept of energy in physics, and then the concept of information in the theory of information and in the theory of decision, respectively. This analysis shows clearly that the concept of information based on the theory of information (selective information) and on the theory of decision (pragmatic information) does not correspond with the physical realities defined in terms of mass and energy. In order to cross out this conceptual dualism, there has been proposing to walk the mental path which starts from the Aristotelian energetic conception of being, and then leads through reflection on the relationship between the theoretical and empirical terms initiated by R. Carnap (1936) and then continuing by the Polish logiciana, among others by M. Przełęcki (1955, 1961), and finally allows to draw a conclusion that the mass as a theoretical concept in physics denotes a potential energy of the defined material object. In this context energy is understood as an elementary term in physics in a sense of the Carnap and Przełęcki’s reflections. This term can be the object of empirical observations. This reasoning leads finally into formulating the information equation where the information is a function of an energetic state of the mass (i.e. covered by this mass the defined distance in the space), and utility balance taking into account the costs of covering this distance by choosing the particular action, and the benefits connected with acualizing the potential energy through the mass in the given point of the space. The presented equation formula has been called as the energetic-utility (or energetic-decisional) equation of information.

Key words: information, decision making, mass, energy, theoretical and empirical terms, energetic-decisional equation of information
Адам Беля

Концепция информации, массы и энергии: в сторону интегрального подхода

Автор предлагает рассмотреть возможность концептуальной инеграции терминов информация и энергия на основе прагматической концепции информации, сформулированной К. Шанявским (К. Szaniawski, 1974). Для достижения поставленной цели, во-первых, определен онтологический и эпистемологический статус понятия энергии в физике, затем аналогичным образом определен статус термина информации в теории информации К. Шеннона (C. Shannon) и В. Вивера (W. Weaver, 1949), а также в теории принятия решений в интерпритации К. Шанявского. Проведенный анализ ясно показывает, что концепция информации базируется одновременно на теории информации (селективная информация) и на теории принятия решений (прагматическая информация), фактически не связаных с физическими реальностями, определяемыми терминами масса и энергия. С целью преодоления концептуального дуализма, автор предлагает пройти путь, который начинается с энергической концепции бытия Аристотеля, а затем ведет через размышления об отношениях между теоретическими и эмпирическими понятиями, начатыми Р. Карнапом (R. Carnap, 1936) и затем продолженными в 50-х и 60-х годах польскими логиками, в том числе М. Пшелэнцким (М. Przełęcki, 1955, 1961), и наконец приходит к выводу, что масса, как теоретическое понятие в физике, обозначает потенциальную энергию определенного материального объекта. В этом контексте энергию предлагается рассматривать как элементарный термин в физике, который может быть объектом эмпирических наблюдений. Рассуждения приводят в конечном итоге к уравнению информации, где информация - функция переменной энергетического состояния массы, то есть прохождение массой определенного пути в пространстве и другой переменной - баланса полезности, принимающего во внимание затраты реализации этого пути через выбор определенного действия и пользы, связанной с обновлением энергии в данной точке пространства. Представленная формула уравнения была названа энерго-полезным уравнением информации.

Ключевые слова: информация, принятие решения, масса, энергия, теоретические и эмпирические термины, энерго-полезное уравнение информации

Racjonalność egzystencjalna świata w XXI wieku

Dr hab. Kazimierz A. Kłosiński, prof. KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Referat przedstawi podstawowe uwarunkowania egzystencjalne ludzkości w XXI wieku w jej obecnej strukturze suwerennych państw oraz nakreśli podstawowe kierunki zmian tej struktury, wynikające z procesów jej dostosowania do wymogów racjonalności egzystencjalnej.

Słowa kluczowe: racjonalność egzystencjalna, struktura funkcjonalna ludzkości.
Existential rationality of the world in the 21^st century

A paper will present the basic existential conditionalities of humanity in the 21^st century in its present structure of nation-states and also will draw basic directions of changes of this structure, which arising up from the processes of its adaptation to the requirements of existential rationality.

Keywords: existential rationality, functional structure of humanity.
Казимеж Альбин Клосиньски

Экзистенциальная рациональность мира в XXI веке

Статья представит основные условия экзистенции человечества в XXI веке в ее нынешней структуре суверенных государств, а также начертит основные направления изменений этой структуры, исходящие из процессов ее приспособления к требованиям экзистенциальной рациональности.

Ключевые слова: экзистенциальная рациональность, функциональная структура человечества

Антропософия и политическая антропология в современном мире

Академик, проф. д.филос.н. Панкова Людмила Николаевна (Московский государственный университет им. М.В. Ломоносова, Россия)

Современные политические науки ищут категории, чтобы описать homo politicus и его роль в глобализирующемся мире. В период экономического спада и глобальных преобразований роль христианской антропологии и антропософии приобретает все более важное значение. В своей статье профессор Л.Н.ПАНКОВА из Московского государственного университета им. М. Ломоносова предпринимает попытку разграничить между homo sapiens, homo ludens и homo politicus в современных политических науках.

Ключевые слова: Религия и культура, нравственные и политические ценности, религия и метафизика, экзистенциализм в современной антропософии, общество и община, политические науки, современная политическая антропология, философия нестабильности, динамические процессы в макропространстве, колебания и глобальное развитие, религия и культура, христианская этика.
Ludmila N.Pankova

The anthroposophy and political anthropology in a modern world

Modern political sciences are searching for categories to describe homo politicus and his role in a globalizing world. In the period of economic recession and global transformations the role of Christian anthropology and anthroposophy is growing enormously. In this article Dr. hab. (Philosophy), professor L.N.PANKOVA, from Lomonosov Moscow State University undertakes the attempt to differentiate between homo sapiens, homo ludens and homo politicus in modern political sciences.

Keywords: Religion and culture, moral and political values, religion and metaphysics, existentialism in modern anthroposophy, society and community, political sciences, modern political anthropology, philosophy of non-stability, dynamic processes in macrospace, fluctuations and global evolution, religion and culture, Christian ethics, spiritual ecology.
Antropozofia oraz antropologia polityczna w świecie współczesnym

Współczesne nauki polityczne poszukują kategorii, które pozwoliłyby opisać homo politicus oraz jego rolę w świecie globalizacji. W okresie recesji gospodarczej oraz transformacji globalnej rola antropologii chrześcijańskiej oraz antropozofii nabiera coraz większe znaczenie. W swoim artykule autorka podejmuje próbę rozdzielenia pojęć homo sapiens, homo ludens oraz homo politicus we współczesnych naukach politycznych.

Słowa kluczowe: religia i kultura, wartości moralne i polityczne, religia i metafizyka, egzystencjalizm we współczesnej antropozofii, społeczeństwo i społeczność, nauki polityczne, współczesna antropologia polityczna, filozofia niepewności, procesy dynamiczne w makro przestrzeni, wahania oraz rozwój globalny, religia i kultura, etyka chrześcijańska.

Совесть и смысл – системы-холоны экзистенциальный и поведенческий (синергическая парадигма)

Проф. др физ.-мат. наук Юрий Анатольевич Белов (Киевский национальный университет имени Тараса Шевченко, Украина)

К.э.н. Александр Николаевич Ральчук (Совет по изучению производительных сил Украины Национальной академии наук Украины)

Дается синергетическая интерпретация совести и смысла, исходя из свойств объективирующих их систем-холонов и возможных горизонтов бытия.

Ключевые слова: система-холон, синергетика, совесть, смысл, самоорганизация, горизонт бытия.
Yurij A . Belov, Alexandr N. Ralchuk

Conscience and sense – holistic systems existential and behavioral (synergetic paradigm)

It provides synergetic interpretation of conscience and sense based on the properties of holistic systems and possible horizons of being.

Keywords: holistic system, synergetic, conscience, sense, self-organizing, life horizon.
Sumienie i sens – holistyczny system egzystencjalny i behawioralny (paradygmat synergiczny)

W artykule została przedstawiona synergiczna interpretacja sumienia i sensu na podstawie właściwości obiektywizujących ich systemów-całości oraz możliwych horyzontów bytowania.

Słowa kluczowe: system-całość, synergia, sumienie, sens, horyzont bytowania.

Teoria podejmowania decyzji

Rough sets theory applications in decision-making problems

Boris A. Zhelezko, PhD (Belorussian State Economic University, Belarus)

Olga A. Siniavskaya, PhD (Belorussian State Economic University, Belarus)

In the article possibilities and restrictions of rough sets theory using in various classes of decision-making problems are considered. The basic concepts of rough sets theory are given; methods of calculation of the indicators used in rough sets theory are described. Examples of rough sets theory application for calculation of probability of events’ causes and consequences, estimations of results utility and decision-making support are described, including the examples of economic decision problems with a shortage of initial data. The principle of economic information discretization for its processing by means of rough sets theory methods is considered. Relation of rough sets theory with alternative decision-making theories and intellectual data analysis methods is shown.

Keywords: decision-making theory, rough sets theory, information system, decision table, approximation, decision algorithm.
Борис Александрович Железко

Ольга Синявская

Применение теории приближенных множеств в задачах принятия решений

В статье рассмотрены возможности и ограничения применения теории приближенных (грубых) множеств в задачах принятия решений. Даны основные понятия теории приближенных множеств; описаны методы расчёта основных показателей используемых в данной теории. Приведены примеры использования теории приближенных множеств для вычисления вероятностей причин и следствий событий, оценки полезности результатов и поддержки принятия решений, включая задачи принятия решений в экономической сфере при недостатке исходных данных. Описан принцип дискретизации экономической информации с целью приведения ее к виду, удобному для обработки с помощью теории приближенных множеств. Показана взаимосвязь теории приближенных множеств с альтернативными теориями принятия решений и методами интеллектуального анализа данных.

Ключевые слова: теория принятия решений, теория приближенных (грубых) множеств, информационная система, таблица решений, аппроксимация, алгоритм решения.
Zastosowanie teorii zbiorów przybliżonych w zadaniach decyzyjnych

W artykule zostały przedstawione możliwości zastosowania teorii zbiorów przybliżonych w zadaniach decyzyjnych. Zostały podane definicje pojęć teorii zbiorów przybliżonych; opisy metod obliczeń podstawowych wskaźników wykorzystywanych w owej teorii. Podano przykłady wykorzystania teorii zbiorów przybliżonych do obliczeń prawdopodobieństwa przyczyn oraz skutków wydarzeń, oceny użyteczności wyników oraz wsparcia decyzyjnego, włączając zadania podejmowania decyzji w sferze gospodarczej przy brakujących danych wyjściowych. Opisano zasadę dyskretyzacji informacji ekonomicznej w celu jej przekształcenia do postaci, która nadawałaby się do analizy za pomocą teorii zbiorów przybliżonych. Przedstawiono związek zachodzący między teorią zbiorów przybliżonych a alternatywnymi teoriami podejmowania decyzji oraz metodami inteligentnej analizy danych.

Słowa kluczowe: teoria podejmowania decyzji, teoria zbiorów przybliżonych, system informacyjny, tabela decyzyjna, aproksymacja, algorytm decyzyjny.

Polimorficzna analiza temporalnej struktury decyzji

Mgr Piotr Mamcarz (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Temporalności egzystencji nadaje sens decyzjom, które podejmujemy. Struktura czasowości jest specyficzna dla każdego bytu. Czas bowiem nie jest konstruktem obiektywnym. Jest dymensją osobową i niepowtarzalną. W teraźniejszości realizuje się esencja bytu podmiotowo-osobowego - Wolność. "Tu i teraz" pozwala odejść od poprzednio podjętych wyborów i kształtować drogę życia według świadomej woli. Na podstawie nierozstrzygniętych bądź źle dokonanych wyborów może dojść do traumatyzacji egzystencji, która zamyka drogę do świadomej interpretacji sytuacji decyzyjnej. Przyszłość jest natomiast przestrzenią w której rozchodzi się konsekwencja podjętej decyzji. Ponadto ten obszar jest celem wielu potrzeb i pragnień, które doprowadzają do okoliczności wyboru. Ważnym zagadnieniem przy omawianiu temporalności jest konsekwencja decyzji. Przenika ona bowiem wszystkie wymiary egzystencji i wprowadza zmiany w postawy oraz niejednokrotnie w system wartości bytu podmiotowo - osobowego. Zwraca się także uwagę na to, że odpowiedzialny wybór wiąże się z uwzględnieniem wszystkich elementów czasowości. Celem referatu jest analiza zależności istniejących pomiędzy poszczególnymi wymiarami temporalności, a sytuacją decyzyjną. Pod dyskusję poddane będą także związki pomiędzy decyzją a wymiarami podmiotowo - osobowymi takimi jak: wolność, odpowiedzialność, wartości.

Słowa kluczowe: polimorficzność, egzystencja, temporalność, odpowiedzialność, sytuacja decyzyjna, wolność, wartości, trauma.
Polymorphical analysis of decision temporal structure

Temporality of existence gives sense to decisions we make. Time structure is specific for every being. Because time is not a objective construct. It is a personal and unique dimension. In present, time completes the essence of subjective - personal being – Freedom.“Here and now” allows us to let go of last decisions and to form a new life path followed by conscious will. Based on undecided or wrongly made choices, traumatisation of existence may happen, which closes the way to conscious interpretation of decisive situation. Future however is a dimension in which the consequence of decision breaks up. Besides this area is a purpose for many needs and dreams, which leads to many choice circumstances. An important issue, while talking about temporality, is the consequence of decision. It penetrates all dimensions of existence and it brings changes in attitude and also in value system of subjective- personal being. Is important to pay our attention to fact that responsible decision containes all elements of temporality. Purpose of this article is to analyze connections between an individual measurements of temporality and a decisive situations. A similarity between decision and subjective – personal dimensions such as: freedom, responsibility and values, will be discussed soon.

Key words: polymorphism, existence, temporality, responsibility, decision situation, freedom, values, trauma
Петр Мамцаж

Полиморфический анализ темпоральной структуры принятия решения

Темпоральность экзистенции придает смысл решениям, которые мы принимаем. Структура времени специфична для каждой сущности. То есть, время не является объективным конструктом, но личным и неповторимым измерением. В настоящее время реализуется эссенция предметно-личностной сущности — свобода. «Здесь и сейчас» позволяет отойти от предварительно сделанного выбора и формировать жизненный путь в соответствии с осознанной волей. На основании несделанных выводов или плохо сделанного выбора можно придти к травмированной экзистенции, что перекрывает путь к осознанной интерпретации ситуации, по которой требуется принять решение. В то же время, будущее является пространством, в котором расходятся последствия принятого решения. Кроме того, такое пространство является целью многочисленных потребностей и устремлений, которые обуславливают обстоятельства выбора. Важным понятием при обсуждении темпоральности являются последствия принятия решения, так как они пронизывают все измерения экзистенции и вносят изменения в точку зрения и часто в систему ценностей предметно-личного существования. Также, обращается внимание на то, что ответственный выбор увязывается с учетом всех элементов времени. Целью реферата является проведение анализа зависимостей, имеющихся между отдельными измерениями темпоральности и ситуацией, по которой принимается решение. На обсуждение также выносятся связи, существующие между решением и измерениями предметно-личного существования, такими как: свобода, ответственность, ценности.

Ключевые слова: полиморфичность, экзистенция, темпоральность, ответственность, ситуации, в которой требуется принятие решения, свобода, ценности, травма.

Racjonalność decyzji

Физические основания становления разумности человека на Земле

Валерий Павлович Гальетов (Чебоксарский Политехнический Институт -филиал Московского Государственного Открытого Университета, Россия)

Проблема устойчивого развития обсуждается давно. Но существенных улучшений на планете не происходит.

Наиболее важная причина глобальных проблем - деградация механизма воспроизводства разумности. Разумность основана на "правильных решениях". Именно "правильные решения" привели к прогрессу человечества.

Взаимодействуя с Природой люди обучались пониманию ее законов. Правильные решения награждались Природой и помогали выживанию людей. Неправильные решения приводили к потерям времени, энергии, болезням и гибели людей. В результате на Земле происходил отбор не только сильных, но и все более разумных и эффективных людей.

Процесс урбанизации привел к отчуждению людей от Природы. Механизм "награды и наказания от Природы" перестал действовать. Подсистемы "наука" и "образование" были разработаны для воспроизводства новых поколений, способных действовать в согласии с законами Природы. Но отчуждение от Природы сделало и эти подсистемы мало эффективными. Новые поколения людей получают все больше знаний, но все меньше понимают Природу, общество и людей.

Решение проблемы устойчивого развития требует системного производства "правильных решений" в управлении и в образовании. Правильные решения должны быть разработаны в на основе строгих правил и удовлетворять законам Природы. Первый шаг к системной разработке правильных решений был сделан с появлением ТРИЗ.

ТРИЗ или Теория Решения Изобретательских Задач была создана Г.С.Альтшуллером и его коллегами. ТРИЗ основана на анализе наилучших решений человечества, а не спонтанной и интуитивной творческой силе индивидуумов или групп.

Ключевые слова: устойчивое развитие, разумность, мудрость, правильные решения
Galietov Valeriy P.
The evolution of the mankind wisdom on the earth and its natural basis

The problem of sustainable development is discussed long ago. But essential global changes did not appear. The question appears - in what the reason?

We assume that the most important reason of the global problems is destruction of the reproduction rationality mechanism. Rationality is founded on the "right decisions". Exactly the "right decisions" have permitted existence a mankind in the Nature.

The people interacted with Nature and were learned to understanding of its laws. Right decisions were rewarded by the Nature and helped the survival of the people. The wrong decisions brought about waste of time, energy; it leads to disease and ruins of the people. As a result on the Earth survived not only strong, but also more and more reasonable and efficient people.

But urbanization process estranged people from the Nature. The mechanism "rewards and punishments by the Nature" ceased to act. A subsystems "science" and "education" were designed for reproducing the new generations capable to act in consent with laws of the Nature. But estranging from the Nature done these subsystems little suitable in urbanization process. The new generations of the people get more and more knowledge, but less understands the Nature at all.

The problem of the sustainable development in our opinion can be solved by the system production "right decisions". Correct decisions must be developed on the strict rules and satisfy laws of the Nature. The first step to the system production right decisions was TRIZ. TRIZ - intellectual technology is founded on laws, which give rules for production of the decisions. "TRIZ" - is an Russian acronym for "Theory of Inventive Problem Solving". G.S. Altshuller and his colleagues have developed TRIZ between 1946 and 1985. TRIZ is founded on study of the best decisions of the mankind, rather then on spontaneous and intuitive creativity of the individuals or groups. More, than three million patents were analyzed to find the laws of the correct decisions.

Key words: sustainable, development, rationality, reasonableness, wisdom, progress, mankind, right decision
Uwarunkowania fizyczne kształtowania się racjonalności człowieka na Ziemi

Od dawna toczą się dyskusje wokół zagadnienia dotyczącego stabilnego rozwoju. Jednakże istotnych zmian w kierunku polepszania się na globie nie zauważa.

Autor jest zdania, iż główną przyczyną problemów globalnych jest degradacja mechanizmu reprodukcji racjonalności. Podstawą racjonalności są „prawidłowe decyzje”, które są motorem progresu ludzkości.

Żyjąc blisko Natury, ludzi się uczyli praw, którymi ona się rządzi. Prawidłowe decyzje były wynagradzane przez Przyrodę oraz pomagały ludziom przetrwać. Nieprawidłowe decyzje prowadziły do utraty czasu, energii, chorób oraz śmierci ludzi. W rezultacie, na Ziemi dokonywała się selekcja nie tylko silnych, ale i bardziej racjonalnych (rozumnych) oraz efektywnych ludzi.

Proces urbanizacji doprowadził do oddalenia się ludzi od Przyrody. Mechanizm „nagród i kar ze strony Przyrody” przestał działać. Podsystemy „nauka” oraz „wykształcenie” zostały opracowane w celu reprodukcji nowych pokoleń zdolnych do podjęcia działań w zgodzie z prawami Przyrody. Jednakże oddalenie się od natury uczyniło te podsystemy mało efektywnymi. Nowe pokolenia otrzymują coraz więcej wiedzy, a jednocześnie coraz mniej rozumieją Przyrodę, społeczeństwo oraz ludzi.

Rozwiązanie problemu stabilnego wzrostu wymaga systemowej produkcji „prawidłowych decyzji” w zarządzaniu oraz edukacji. Prawidłowe decyzje powinny być opracowane w oparciu o klarowne reguły oraz być zgodne z prawami Natury. Pierwszym krokiem w kierunku systemowego opracowania prawidłowych decyzji został uczyniony wraz z pojawieniem się Teorii Rozwiązań Zadań dotyczących Wynalazków (TRZW), która została opracowana przez G.S. Altszullera (Г.С. Альтшуллер) oraz jego współpracowników w latach 1946-1985 na podstawie analizy najlepszych decyzji ludzkości, a nie spontanicznej oraz intuicyjnej sile twórczej oddzielnych jednostek lub grup.

Słowa kluczowe: stabilny wzrost, racjonalność, mądrość, prawidłowe decyzje

Bariery racjonalności w decyzjach (refleksje o kontekstach decydowania)

Prof. dr hab. Lech W. Zacher (Akademia Leona Koźmińskiego, Polska)

Na drodze do racjonalności podejmowanych decyzji są istotne bariery (niechętnie zauważane i analizowane). Są to m.in. głupota (cecha ludzka różniąca nas od zwierząt), myślenie magiczne (związane z naiwnością, wierzeniami, ideologią), krótkowzroczność (niedostrzeganie dłuższego horyzontu decyzji i ich długofalowych konsekwencji). Bariery te deformują proces decyzyjny w organizacjach, w polityce, w życiu ludzi. Są one dyskutowane, także z punktu widzenia ich przezwyciężania – w perspektywie społeczeństwa wiedzy.

Słowa kluczowe: racjonalność decyzji, głupota, myślenie magiczne, krótkowzroczność decyzyjna, mądrość
Barriers in rationality in decision-making

There are significant barriers in rationality in human decision-making. Moreover they are often not really seen and considered. Among these barriers are i.e. stupidity (which is the human feature which differentiates us from animals), magic type of thinking (often connected with naivety, beliefs, ideology), short-sightedness (which means the ignoring of the long term and its impacts). Such barriers can deform the decision-making process in organizations, in politics, in human life. The problem is how to overcome these barriers and to make our decision more rational and wise. This is important in the perspective of knowledge societies.

Key words: rationality in decision-making, stupidity, magic type thinking, short-sightedness, Wisdom.
Лех В. Захер

Барьеры в принятии рациональных решений

Путь к рациональному принятию решений преграждают огромные препятствия, которые люди неохотно замечают и не анализируют. Среди этих барьеров находятся глупость (человеческая особенность, отличающая нас от животных), магическое мышление (связанное с наивностью, верованиями, идеологией), близорукость (невидение отдаленных перспектив решений и их последствий). Препятствия такого рода искажают процесс принятия решений в организациях, в политике, в человеческой жизни. В перспективе общества знания ведутся дискуcсии на предмет самих барьеров и их устранения.

Ключевые слова: рациональность принимаемых решений, глупость, магическое мышление, близорукость, мудрость.

Anticipated and experienced regret from the perspective of rational decision making

Mgr. Kinga Jurásová (University of Trnava, Slovakia)

Mgr. Marián Špajdel, PhD (Slovak Academy of Sciences, Bratislava, Slovakia)

An experimental design was used to investigate the theoretical paradigm about the rational decision making - an act when the subject incorporates predicted emotions after the choice into the decision making process. Differences between the rational and non-rational decision makers in the intensity of experienced regret and also in the ability of correct prediction of the intensity of experienced regret were examined. Moreover, we explored characteristics of regret reduction with main focus on reduction strategies and on the influence of time period passed since the decision. Correlation between the rationality in decision making and anticipation of regret in decision process were found. On the other hand, there were no differences between rational and non-rational decision makers in the intensity of experienced regret; however non-rational decision makers predicted the intensity of experienced regret more precisely.

Key words: rational decision making, anticipated regret, experienced regret.
Oczekiwany i podecyzyjny żal w perspektywie racjonalnego podejmowania decyzji

Zaprezentowany projekt badań eksperymentalnych dotyczy racjonalnego podejmowania decyzji, w sytuacji, gdy podmiot przeżywa żal podecyzyjny. Wyniki badań wskazują na różnicę pomiędzy racjonalnymi i nieracjonalnymi decydentami w zakresie intensywności żalu podecyzyjnego oraz umiejętności prawidłowej prognozy intensywności tego żalu. Co więcej, ustalono również, że żal podecyzyjny zmniejsza się w zależności od strategii decyzyjnej oraz od upływu czasu od podjęcia decyzji. Wykryto też związek korelacyjny pomiędzy racjonalnością podejmowania decyzji a antycypacją żalu podecyzyjnego. Z drugiej strony, nie stwierdzono różnic miedzy racjonalnymi i nieracjonalnymi decydentami w zakresie intensywności doświadczanego żalu podycyzyjnego. Jednakże nieracjonalni decydenci przewidywali intensywność tego żalu bardziej precyzyjnie.

Słowa kluczowe: racjonalne podejmowanie decyzji, żal oczekiwany, żal podecyzyjny.
Кинга Юрасова

Мариан Шпайдель

Сожаление ожидаемое и после принятия решения в перспективе рационального принятия решения

Представленный экспериментальный метод использовался с целью исследования теоретической парадигмы о рациональном принятии решения - актa, когда субъект в процессе принятия решения берет во внимание предвидимые эмоции после сделанного выбора. В ходе исследования установлено, что существуют различия между рациональными и нерациональными лицами, принимающими решения в сфере интенсивности сожаления после принятого решения, а также в способности правильного предсказания интенсивности сожаления после сделанного выбора. Кроме того, мы установили, что период сожаления после принятого решения сокращается в зависимости от стратегии принятия решений и от прошедшего времени от момента принятия решения. Была установлена корреляция между рациональностью в принятии решения и антиципацией сожаления, возникающего после принятия решения. С другой стороны, не установлено никаких различий между рациональными и нерациональными лицами, принимающими решения, в интенсивности сожаления, возникающего после принятия решения; однако нерациональные лица, принимающие решения, более точно предсказывали интенсивность сожаления, возникающего после принятия решения.

Ключевые слова: рациональное принятие решения, ожидаемое сожаление, сожаление, возникающее после принятия решения

Suwerenność człowieka w ekonomii

Prof. dr hab. Tomasz Żylicz (Uniwersytet Warszawski, Polska)

W artykule dokonuje się przeglądu koncepcji współczesnej ekonomii z punktu widzenia ich związku z wolną wolą człowieka. Na wstępie zarysowano obszar i program badawczy ekonomii z naciskiem na dokonywany przez suwerenną osobę wybór jako centralny przedmiot dociekań. Suwerenność ta nie oznacza jednak, że ekonomista nie jest w stanie niczego przewidzieć. Owszem, pomimo swobody poszczególnych wyborów, w dużym zbiorze suwerennych podmiotów dają się zaobserwować i wyjaśnić pewne prawidłowości, które pozwalają na formułowanie skutecznych prognoz, tak jak w wielu innych dyscyplinach naukowych. Osobnym problemem jest analizowanie związków pomiędzy racjonalnością (przewidywalnością) wyborów dokonywanych przez indywidualne osoby, a racjonalnością społeczną rozumianą jako osiąganie największego dobrobytu możliwego w danych okolicznościach. Okazuje się, że i w tej dziedzinie współczesna ekonomia poczyniła znaczne postępy i potrafi formułować warunki pozwalające na zachowanie racjonalności w procesie agregowania wyborów indywidualnych w zbiorowe. Na koniec postawiono kwestię przymusu i określono bardzo specyficzne sytuacje, w których wydaje się on niesprzeczny z suwerennością człowieka w stosunkach gospodarczych.

Słowa kluczowe: wolna wola, wybór indywidualny, racjonalność społeczna, ekonomia wyboru.
Man's sovereignty in economics

The paper reviews modern economics concepts as related to the free will of a man. It starts with an outline of the domain and research agenda of economics with emphasis on choices made by sovereign persons as its main issue. This sovereignty, however, does not imply that economists cannot predict anything. On the contrary, despite the freedom of individual choices, in a sufficiently large set of agents, one can identify and explain certain regularities that allow for making effective predictions, like in many other scientific disciplines. A separate problem is to analyze relationships between the rationality (predictability) of individual choices and the social rationality understood as a capacity to maximize welfare that can be achieved under given circumstances. It turns out that in this area economics has progressed significantly as well, and it can identify conditions under which rationality will be maintained in the process of aggregating individual choices into social ones. Finally the paper deals with coercion by identifying specific circumstances that seem to justify compulsion without violating man's dignity and sovereignty in economy.

Keywords: free will, individual choice, public rationality, economy of choice
Томаш Жилич

Суверенитет человека в экономике

В статье сделан обзор концепций современной экономики под углом их связи со свободной волей человека. Вначале кратко представлен объём исследовательской работы и программы экономики, акцентируя внимание на проблематике выбора, совершаемого суверенным лицом, находящимся в центре её заинтересований. Однако этот суверенитет не означает, что экономист не может ничего предвидеть. Конечно, несмотря на свободу индивидуальных выборов, в достаточно большом множестве суверенных субъектов, можно проследить и объяснить некоторые правила, позволяющие составлять эффективные прогнозы, также как и во многих других научных областях. Отдельной проблемой является исследование связей между рациональностью (предсказуемостью) выборов, осуществляемых индивидуальными лицами и общественным рационализмом, понимаемым, как достижение наивысшего благосостояния, возможного при данных обстоятельствах. Оказывается, что и в этой области современная экономика сделала значительные успехи и с её помощью можно определять условия, при которых сохраняется рационализм в процессе агрегации индивидуальных выборов в коллективные. В заключительной части статьи обсуждается проблематика принуждения и определены очень специфические ситуации, в которых оно возможно и не противоречит суверенитету человека в экономике.

Ключевые слова: свободная воля, индивидуальный выбор, общественная рациональность, экономика выбора

Racjonalność metodologiczna menedżera w procesie podejmowania decyzji

Dr inż. Marzena Jankowska-Mihułowicz (Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza, Polska

W artykule przedstawiono pojęcie, istotę oraz rodzaje racjonalności. Wiele uwagi poświęcono racjonalności metodologicznej menedżera w procesie podejmowania decyzji strategicznych, a zwłaszcza autorskiemu modelowi podejmowania decyzji R. W ramach tego modelu wyróżniono jedenaście czynników racjonalności metodologicznej przyczyniających się do wzrostu decyzyjności menedżera. Głównym celem artykułu jest systematyzacja wiedzy na temat roli racjonalności metodologicznej w podejmowaniu decyzji menedżerskich. Ponadto, próba odpowiedzi na następujące pytanie: czy decyzja racjonalna jest zawsze moralna?

Słowa kluczowe: decyzja, proces podejmowania decyzji, racjonalność, racjonalność metodologiczna, etyka.
Manager’s methodological rationality in decision making process

The meaning, essence and types of the rationality have been presented in this paper. A lot of attention to manager’s methodological rationality in strategic decision making process has been paid, especially to author’s decision making model R. In this model, there have been specified eleven factors of methodological rationality, that cause the growth of managers’ decision skills. The systematize of knowledge about the meaning of methodological rationality in managers decision making process is the main objective of the article. Moreover, the attempt to answer a question: is it always possible, that a rational decision is ethical?

Key words: decision, decision making process, rationality, methodological rationality, ethics.
Методологическая рациональность менеджера в процессе принятия решения

Β статье представлено понятие, суть и виды рациональности. Много внимания посвящено методологической рациональности менеджера в процессе принятия стратегических решений, а особенно авторской модели принятия решения Р. Β пределах этой модели выделены одиннадцать факторов методологической рациональности активизирующих принятие решений менеджером. Главная цель статьи: систематизация знания на тему роли методологической рациональности в принятии менеджерских решений. Кроме того, предпринята попытка дать ответ на следующий вопрос: всегда ли рациональное решение нравственно?

Основные слова: pешение, процесс принятия решения, рациональность, методологическая рациональность, этика.

Personalne bariery racjonalności podejmowania decyzji menedżerskich

Dr inż. Marzena Jankowska-Mihułowicz (Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza, Polska)

Dr Piotr Walentynowicz (Akademia Morska w Gdyni, Polska)

Przedmiotem niniejszego artykułu są rozważania na temat osobowościowych ograniczeń racjonalności podejmowania decyzji menedżerskich. Na kanwie charakterystyki oraz uwarunkowań dokonywania racjonalnych wyborów, w artykule przedstawiono czternaście podstawowych barier dokonywania optymalnych wyborów wynikających z osobowości decydentów. Głównymi celami rozważań są: opisanie przyczyn i skutków ograniczonej racjonalności podejmowania decyzji oraz wskazanie sposobów pokonywania przez decydentów psychologicznych barier racjonalności. Wiedza z zakresu teorii decyzji, zawarta w niniejszym artykule, powinna przyczynić się do wzrostu trafności decyzji kierowniczych i sprawnego zarządzania organizacją w turbulentnym i niepewnym otoczeniu.

Słowa kluczowe: decyzja, racjonalność, ograniczona racjonalność, psychologiczne bariery racjonalności.
Personal barriers of rationality of manager’s decision making

The subject of this paper are the personality limitations to the rationality of managerial decision-making. After firstly presenting the characteristics of, and conditions for, rational choice-making, the author considers fourteen main barriers to optimal decision-making, which arise chiefly from the personality of the decision-maker. The main aims of these considerations are: to describe the reasons and consequences of limited rationality of decision-making, and to point out the ways to overcome the limitations to rationality. The body of knowledge of the decision theory, comprised in this paper, should contribute to the rise of effectiveness of managerial decisions and more efficient managing of organizations in the turbulent and uncertain business environment of today.

Key words: decision, rationality, bounded rationality, psychological barriers of rationality.
Мажена Янковска-Михулович

Петр Валентынович

Персональные преграды в рациональности принятия менеджерских решений

Предмет статьи - это размышления на тему личностных ограничений рациональности принятия менеджерских решений. На канве характеристики и обусловленности совершения рациональных выборов, в статье представлены четырнадцать основных преград совершения оптимальных выборов, вытекающих из индивидуальности руководителей. Главные цели размышлений - это представление причин и следствий ограниченной рациональности принятия решения и показание способов преодоления руководителями психологических преград рациональности. Знание из сферы теории решения, содержащееся в статье, должно способствовать более удачному принятию упраленческих решений и чёткому управлению организацией в турбулентном и изменяющемся мире.

Ключевые слова: pешение, рациональность, ограниченная рациональность, психологические преграды рациональности.

Zmienne decyzyjne w psychologicznym modelu nastawienia pielęgniarki do pacjentów

Dr Ewa Wilczek-Rużyczka (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska),

Dr Maciej Górkiewicz (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska)

Relacje w systemie Zarząd – Pielęgniarka - Pacjent ukierunkowanym na motywowanie pacjenta do właściwych zachowań zdrowotnych zbadano na podstawie informacji pozyskanych od N=245 pielęgniarek zatrudnionych w wielu różnych instytucjach zdrowotnych w Polsce. Stwierdzono potrzebę współdziałania opartego na psychologicznej teorii samo-sterowności. Uzyskano wstępne potwierdzenie przydatności i rzetelności zastosowanych kwestionariuszy. Zaproponowano kierunki dalszych badań.

Słowa kluczowe: Motywacja, pielęgniarka, styl zarządzania, partnerstwo, wspomaganie decyzji
The decision variables in psychological model for nurse’s attitude to patients

This paper uses psychological self-determination theory to analyze cooperation in a system Management-Nurse-Patient from a decision-making perspective. The need of nurses’ and patient’s empowerment was confirmed. The findings from pilot study at N=245 Polish nurses supported usefulness and reliability of the proposed instruments. The directions for further work were proposed.

Keywords: Motivation, nurse, empowerment, decision aiding
Эва Вильчек-Ружичка, Мачей Гуркевич

Упрaвляемые детерминанты отношения медсестры к больным

Взаимодействие акторов (участников) системы Управление + Медицинская сестра + Больной рассматрено с целью задать определенные ориентиры для Управлениа. Указаны четкие статические связи. Разработаны две процедуры оценки текущей ситуации. Указаны направления дальнейших исследований над развитием косвенного регулирования и созданием общей благоприятной среды.

Ключевые слова: Мотировкa, медсестрa, стиль упрaвляения, стратегия упрaвляения

Emocje negatywne kierowców jako predyktory irracjonalnych decyzji

Dr Antoni Wontorczyk (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska)

W badaniach nad agresją w ruchu drogowym można wyróżnić dwa kierunki; w pierwszym gniew jest postrzegany jako reakcja emocjonalna na czynniki kontekstowe, w drugim poszukuje się modelowych wzorców zachowań jako efektów dyspozycyjnych skłonności kierowcy do emocjonalnego reagowania na bodźce utrudniające wykonanie zadania.

W prezentowanych badaniach przedstawiono wyniki opisujące przyczyny podejmowania decyzji przez kierowców do zachowań irracjonalnych związanych z popełnianiem wykroczeń drogowych oraz agresją. Decyzje te powodują sekwencję kolejnych zachowań kierowców podporządkowanych celowi nadrzędnemu tj. mobilności transportowej i jednocześnie zakłócające jego osiągnięcie.

Słowa kluczowe: agresja drogowa decyzje irracjonalne, mobilność transportowa
Drivers’ negative emotions as predictors of irrational decisions

In the research of aggression in traffic one can distinguish two directions. In the first of them, anger is seeing an emotional response to context factors. In the other, one is researching for the results of drivers’ disposable inclinations to emotional reaction to the stimuli making difficult task performance.

In the presented research there are shown the results describing causes of drivers’ decision making to undertake irrational behaviors connected with committing traffic offence, as well as with aggression. These decisions cause the sequence of drivers next behaviors subordinated to the superior goal, namely to transport mobility and at the same time disturbing its accomplishment.

Key words: traffic aggression, irrational decisions, transport mobility
Антони Вонторчык

Негативные эмоции водителей как предикторы иррациональных решений

В исследованиях агрессии в дорожном движении можно выделить два направления; в первом гнев рассматривается в качестве эмоциональной реакции на контекстные факторы, во втором ведутся поиски модельных образцов как эффектов диспозитивных склонностей водителя к эмоциональной реакции на импульсы, мешающие выполнению задания. В представленных исследованиях показаны результаты, которые описывают причины принятия водителями решений к иррациональному поведению, связанному с совершением дорожных правонарушений и агрессией. Эти решения вызывают последовательность очередных поведенческих действий водителей, подчинённых высшей цели, то есть транспортной мобильности, и одновременно мешающих её достижению.

Ключевые слова: дорожная агрессия иррациональные решения, транспортная мобильность
Racjonalność konsumenta

Decyzje konsumenta i uwarunkowania ich racjonalności

Dr Dorota Anna Mikulska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Człowiek występując na rynku jako konsument podejmuje decyzje dotyczące zakupu dóbr i usług. Proces podejmowania tego typu decyzji jest złożony i uwarunkowany wieloma czynnikami, obiektywnymi i subiektywnymi. Racjonalność decyzji konsumenta wyznaczają kryteria biologiczne, społeczne i ekonomiczne. Decyzje zakupu są racjonalne w wymiarze ekonomicznym, jeżeli konsument podejmuje je świadomie, uwzględniając własne preferencje i wiedzę, istniejące ograniczenia oraz okoliczności, w jakich funkcjonuje.

Słowa kluczowe: decyzje zakupu, użyteczność, racjonalność absolutna, racjonalność ograniczona, racjonalność selektywna
Consumer's decisions and their rationality conditions
A person, being a consumer on a market, makes decisions concerning purchase of goods and services. The process of taking a decision is complex and subject to many factors, the ones that are objective and subjective. Rationality of a consumer’s decisions is determined by biological, social as well as economical criteria. Decisions regarding purchase are rational in the economical dimension, on the condition that a consumer is making them in a conscious way, taking into consideration his own preferences and knowledge, existing limitations as well as circumstances in which he is functioning.

Key words: purchase decisions, utility, absolute rationality, bounded rationality, selective rationality.
Дорота Анна Микульска

Решения потребителя и условия их рациональности
Человек, выступая на рынке как потребитель, принимает решения относительно приобретения благ и услуг. Процесс принятия такого рода решений сложен и обсуловлен многими факторами, как объективного, так и субъективного характера. Рациональность решений потребителя определяют биологические, общественные и экономические критерии. Решения относительно покупок являются рациональными в экономической сфере, если потребитель принимает их сознательно, с учетом собственных предпочтений и знаний, существующих ограничений и обстоятельств, в которых он функционирует.

Ключевые слова: решения относительно покупок, полезность, абсолютная рациональность, ограниченная рациональность, избирательная рациональность

Proces decyzyjny i zachowania konsumentów

Mgr Agnieszka Kociuba (uczestniczka Seminarium Doktorskiego z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Działania konsumentów związane z kupowaniem oraz zachowania inwestycyjne nie są zawsze poprzedzane intencjonalnym planowaniem. Decyzje konsumenta są skutkiem zarówno emocjonalnych, jak i racjonalnych zachowań. Proces decyzyjny zakupu dóbr i usług na rynku jest wyjaśniany na wielorakie sposoby – decyzję zakupu, którą przedstawiano w klasycznej teorii zachowania konsumentów cechował związek pomiędzy cenami dóbr i usług a ich przydatnością. P. Kotler podzielił proces decyzyjny na pięć faz o różnorodnym czasie trwania, które obejmują swoim zakresem elementy związane z rozpoznaniem potrzeb wywoływanych przez bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, a kończą się na zachowaniu konsumenta po dokonaniu zakupu. Współcześnie panuje tendencja poszerzania uprawnień konsumenckich – tworzone są ustawy i inne akty normatywne poświęcone w całości regulacji stosunków przedsiębiorca-konsument.

Słowa kluczowe: konsument, decyzje konsumenta, strategie wyboru, proces decyzyjny, zachowania konsumentów
Decision - making processes and consumer activities

Consumer activities related to purchasing and their investment behaviors are not always intentionally planed. Decisions of consumer are a result of emotive and rational behavior as well. Decision - making processes of goods and services acquisition on market is explained on few ways - purchase decision which was introduce in classical theory of consumer behavior was characterized by relation between price of goods and services and their mileage. P. Kotler divided decision - making processes on five phases with miscellaneous duration, which include elements related to reconnaissance of requirements evoked by external and internal incentives, and also behavior of consumer after acquisition. Nowadays rules the tendency to broaden consumer entitlements – there are created new normative acts and other regulations which concern relationships between trader/company and consumer.

Key words: consumer, consumer’s decisions, choice strategy, decision - making processes, consumer’s behaviors
Агнешка Кочюба

Процесс принятия решения и поведение потребителей

Действия потребителей, связанные с приобретением, и их поведение при инвестировании не всегда запланированы. Решения потребителей являются следствием как эмоционального, так и рационального поведения. Процесс принятия решений, связанный с покупкой на рынке благ и услуг объясняется различными способами: для решения приобретения в классической теории поведения потребителей характерна была зависимость между стоимостью благ и услуг и их полезностью. П. Котлер разделил процесс принятия решений на пять, различных по времени действия, этапов, охватывающих собой весь процесс от распознания потребностей, вызванных внутренними и внешними раздражителями до поведения потребителя после приобретения. В настоящее время имеет место тенденция расширения потребительских прав – создаются законы и другие нормативные акты, полностью посвященные регулированию отношений предприниматель-потребитель.

Ключевые слова: потребитель, решения потребителя, стратегии выбора, процесс принятия решений, поведение потребителей.

The effect of corporate globalization on modern consumer’s decisions and behaviour

Dr Barbara Olbrych (Politechnika Radomska, Polska)
The aim of this paper is to show the influence of trans-national corporations on a modern consumer’s behaviour and his decisions, present a model approach to the consumer’s decision making process and point out the dominating types of decisions made by consumers.

Keywords: consumer’s decisions, corporate globalization
Барбара Ольбрых

Воздействие корпоративной глобализации на решения и поведение современного потребителя

Цель статьи – показать влияние, оказываемое транснациональными корпорациями на поведение и решения современного потребителя, представить процесс принятия решения потребителем и указать доминирующие типы решениий принимаемых потребителями.

Ключевые слова: решения потребителя, корпоративная глобализация
Oddziaływanie globalizacji korporacyjnej na decyzje i zachowania współczesnego konsumenta

Celem artykułu jest ukazanie wpływu korporacji transnarodowych na zachowania i decyzje współczesnego konsumenta, przedstawienie procesu decyzyjnego konsumenta w ujęciu modelowym oraz wskazanie dominujących typów decyzji podejmowanych przez konsumentów.

Słowa kluczowe: decyzje konsumenta, globalizacja korporacyjna

Oddziaływanie niewerbalnego przekazu reklamowego na decyzje zakupowe konsumenta

Dr Michał Makowski (Powiślańska Szkoła Wyższa, Polska)

Reklama, jako jedno z narzędzi komunikacji marketingowej, dostarcza odbiorcom przekazu zarówno treści o charakterze werbalnym, jak i niewerbalnym. W opracowaniu przedstawiono główne zalecenia dotyczące komponowania przesłań reklamowych, ze szczególnym uwzględnieniem elementów niewerbalnej komunikacji. Na przykładzie wyraziście zastosowanych komunikatów werbalnych i niewerbalnych w reklamie przybliżono mechanizm skutecznego oddziaływania przekazu reklamowego na umysł człowieka, a w konsekwencji na jego proces decyzyjny w fazie dokonywania zakupu.

Słowa kluczowe: komunikacja niewerbalna, przekaz reklamowy, decyzje zakupowe
Influence of nonverbal message in advertising on consumer's purchase decision process

The advertisement, being one of the tools of marketing communication contains two different kind of messages – verbal and nonverbal. In this text the author presents main recommendations of composing the advertising messages, specially using elements of nonverbal communication. On some examples of advertising campaign, where verbal and nonverbal messages were used, the author explains mechanism of advertisement and its consequences on customers purchase decision process.

Key words: nonverbal communication, advertising message, purchase decision process
Михал Маковски

Bоздействие невербального рекламного образа на решения потребителя о покупке

Pеклама - это один из инструментов маркетинговой коммуникации, кoторый предоставляет получателю рекламного образа содержания как вербального так и невербального характера. B работе предcтавлены главные рекомендации, касающиеся компоновки рекламы, с особым учётом элементов невербальной коммункации. По образцу выразительно прменённых в рекламе вербальных и нeвербальных сообщений представлено механизм эффективного воздействования рекламного образа на ум человека, a в результате на его процесс принятия решения о покупке.

Ключевые слова: невербальная коммуникация, рекламный образ, решения о покупке

Zachowania i decyzje negocjacyjne uczestników negocjacji elektronicznych

Dr Tomasz Wachowicz (Akademia Ekonomiczna w Katowicach)

Prof. Gregory Kersten, (Concorida University, Montreal, Canada)

W dobie intensywnego rozwoju gospodarki elektronicznej wiele procesów społeczno-ekonomicznych realizowanych jest za pomocą Internetu. Również negocjacje są coraz częściej formalizowane i implementowane w systemach wspomagania negocjacji. Jednym z takich programów jest Inspire, wykorzystywany do dydaktyki i symulacji procesów negocjacji handlowych. Niniejsza praca podsumowuje wyniki eksperymentów negocjacyjnych prowadzonych przez grupę polskich użytkowników Inspire. Analizie poddane są indywidualne raporty z przebiegu negocjacji, w których użytkownicy opisywali werbalnie swoje preferencje, strategie, zachowania i motywy działania. Raporty są również porównane z formalną strukturą preferencji negocjatorów zdefiniowaną za pomocą addytywnego systemu scoringowego bazującego na użytecznościach kardynalnych, oraz z zapisem historii ofert i wynikami analizy postnegocjacyjnej. Celem naszym jest poznanie sposobu wykorzystywania przez negocjatorów formalnych narzędzi wspomagania negocjacji oraz identyfikacja ich zachowań w nowych realiach negocjacji zdalnych.

Słowa kluczowe: negocjacje elektroniczne, systemy wspomagania negocjacji, strategie negocjacyjne, analiza preferencji.
Decisions and manners of electronic negotiation system users

Nowadays we observe an intensive development of the e-commerce. More and more economic processes, transactions and interactions are situated on the Web. Also the negotiation processes are very often formalized, structured and carried out by means of the electronic negotiation systems. One of such systems is Inspire, used for negotiation training and simulation. In this paper we present the results of the negotiation experiments conducted by the Polish users of Inspire. We have analyzed the users individual reports of negotiation performance, in which they described they preferences, strategies, manners and motives for action. These reports have been also compared with the formal structure of negotiators preferences defined in the Inspire system by means of the additive scoring system with the utility payoffs and with the transcript of the negotiation history and post-settlements results. Our goal is to examine the way the negotiators use the formal models and tools for negotiation support and to identify the patterns of their behavior in the new reality of the distance electronic negotiation.

Keywords: electronic negotiation, negotiation support systems, preference analysis, negotiation strategies.
Томаш Вахович, Грегори Кэрстэн

Поведение и решение переговоров участников электронных переговоров

В эпоху интенсивного развития электронной коммерции множество общественно-экономических процессов реализованы с помощью Интернета. Переговоры являются все чаще формализованы и осуществлены с помощью поддерживающих систем проведения переговоров. Одной такой программой является Inspire, которая используется для дидактики и симуляции процессов коммерческих переговоров. Настоящая работа подводит итоги результатов экспериментов переговоров, которые проводились группой польских пользователей Inspire. Проанализированы индивидуальные рапорты ходов переговоров, в которых пользователи вербально описывали свои предпочтения, стратегии, поведения и мотивы действий. Рапорты также сравнены с формальной структурой предпочтений участников переговоров с помощью суммарного подсчета системы, базирующейся на основных показателях, a также с записью истории предложений и результатов после переговорного анализа. Нашей целью является познание способа использования участниками переговоров формальных инструментов поддерживающих переговоры, a также идентификация их поведений в новых реалиях дистанционных переговоров.

Ключевые слова: электронные переговоры, системы поддержания переговоров, стратегии ведения переговоров, анализ предпочтений.

Wpływ postaw wobec pieniądza na decyzje dotyczące zarządzania finansami

Dr Agnieszka Kozak (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Postawy wobec pieniądza wpływają na wszystkie aspekty ludzkiego życia, nie tylko na te, które są związane z ich wydawaniem, czyli zakupami, ale także na np. stosunek do pracy, działalność charytatywną czy postawy wobec środowiska (Roberts, Sepulveda, 1999a).

Ludzie używają pieniądza jako narzędzia władzy i wywierania wrażenia na innych, jest on także wyznacznikiem i miarą sukcesu, postrzegany jest jako wyznacznik prestiżu. Przypisują pieniądzom moc zdobywania akceptacji społecznej, prestiżu, bezpieczeństwa, wolności, miłości czy satysfakcji osobistej pieniądze mają więc dla nich aspekty symboliczne i społeczne, wpływają na ludzką motywację, dobrostan i stosunki z innymi ludźmi (por. Tyszka, 2004).

Postawy wobec pieniądza implikują zachowania związane z zarządzaniem finansami.

Wyniki prowadzonych w ubiegłym roku 2007 i 2008 badań wskazują, na różnice w postawach wobec pieniądza w dobie kryzysu ekonomicznego. Sytuacja zewnętrzna, w tym media jako jedno z ogromnie ważnych źródeł postaw wobec pieniądza, modyfikuj tę postawę w niektórych aspektach. Nie ma istotnych różnic w czynnikach: pieniądz jako cel życiowy, hedonizm i złe pieniądze. Oznacza to, że respondenci w obu grupach postrzegają pieniądz jako szansę na wygodne i przyjemne życie oraz, że generalnie lubią wydawać pieniądze. Jednocześnie postrzegają je jako źródło zła na świecie w tym samym stopniu, co szansę na wygodne życie. Istotne różnice pojawiły się w czynnikach: władza płynąca z pieniędzy, kontrola finansowa, lęk przed utratą pieniędzy i szacunek płynący z pieniędzy. Oznacza to, że w dobie kryzysu pieniądz staje się zdecydowanie mniej ważny jako źródło sukcesu i zapewnienie uznania i szacunku dla jednostki. Badani w sytuacji kryzysu deklarują znacznie wyższy lęk prze utratą pieniędzy co oznacza mniejsze zaufanie do instytucji związanych z pieniądzem.

Słowa kluczowe: postawy wobec pieniądza, zarządzanie finansami
The influence of the attitudes towards money on the decisions concerning finance management

Attitudes towards money influence all aspects of human life, not only these that are directly connected with spending money or doing shopping. They influence also, among others, attitude towards work, charity activities or the environment (Roberts, Sepulveda, 1999a). People use money as a tool of power and a way to make an impression on other people. Money is a marker and a measure of success and an indicator of prestige. People ascribe to money the power of bringing social acceptance, prestige, safety, freedom, love and personal satisfaction. Money has for these people symbolic and social aspects, influences the person’s motivation, well-being and relationships with other people (comp. Tyszka, 2004).

Attitudes towards money influence also the behavior connected with finance management. The results of the research that was done in 2007 and 2008 show the differences in attitudes towards money in the time of the world’s economic crisis. External situation, among others media as one of the most important source of attitudes towards money, modifies this situation in some aspects. There are no significant differences in the following markers: money as a life goal, hedonism and wrong money. It means that the respondents in both groups see money as a chance of comfortable and pleasant life and that they, in general, like spending money. At the same time they perceive money as a source of evil at the very same level as they perceive it as a chance for comfortable life. Significant differences appeared in the following items: power as a result of money, financial control, fear of losing money and respect stemming from money. It means that in the time of the world’s crisis money becomes significantly less important as a source of success, respect and prize for a person. The respondents of the time of crisis declare higher fear of losing money and it means that people has lower trust towards the institutions connected with money.

Key words: Attitude towards money, finance management
Агнешка Козак

Влияние отношения к деньгам на решения по управлению финансами

Отношение к деньгам влияет на все аспекты жизни человека, не только на те, которые связаны с их тратой, то есть с покупками, но также, например, на его отношение к работе, благотворительную деятельность или позицию относительно среды, в которой живет (Roberts, Sepulveda, 1999a).

Люди используют деньги в качестве орудия власти и способа произвести впечатление на других, они являются также определителем и мерой успеха, который воспринимается как определитель престижа. О деньгах говорят как о силе завоевания акцептации в обществе, престижа, безопасности, свободы или личной сатисфакции. Поэтому для них деньги наделены символическими и общественными аспектами, влияют на мотивацию, благосостояние и отношения с другими людьми (см. Tyszka, 2004).

Отношение к деньгам содержит в себе поведение, которое связано c управлениями деньгами.

Результаты проведенных в прошлом году 2007 и 2008 исследований показали, как изменилось отношение к деньгам во время экономического кризиса. Внешняя ситуация, в том и числе и средства массовой информации как один из самых важных источников отношения к деньгам, это отношение модифицирует по некоторым аспектам. Существенных различий в факторах нет: деньги как цель жизни, гедонизм и плохие деньги. Это означает, что респонденты в обоих группах воспринимают деньги как шанс комфортной и в удовольствие жизни, а также в основном любят тратить деньги. В то же время они воспринимают деньги как источник зла в мире в той же степени как шанс на жизнь с комфортом.

Существенная разница появилась в факторах: власть, исходящая из денег, финансовый контроль, страх потерять деньги и уважение, которое дают деньги. Это означает, что во время кризиса деньги становятся гораздо менее важными в качестве источника успеха и обеспечение признания и уважения для индивидуума. Исследуемые в ситуации кризиса декларируют значительно больший страх перед утратой денег, что означает меньшее доверие по отношению к институциям, связанным с деньгами.

Ключевые слова: отношение к деньгам, управление финансами.

Decyzja o byciu dłużnikiem i jej konsekwencje

Mgr Anna Borawska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska)

Zgodnie z teorią cyklu życia, na każdym etapie egzystencji człowiek stara się utrzymać konsumpcję na podobnym poziomie. Niejednokrotnie - nie mając innego wyjścia - zaciąga kredyty.

Pożyczki i kredyty ułatwiają człowiekowi życie i pomagają zdobyć upragnione cele. Ta decyzja często zmienia porządek całego życia - terminy płatności wyznaczają jego rytm, a rosnące odsetki określają sens.

Podejmując tak ważne zobowiązanie człowiek powinien kierować się rozumem, ale często zdarza się, że tego nie chce i nie potrafi. Bierze kredyt pod wpływem emocji, bo ulega złudzeniom. Decyzja o byciu dłużnikiem staje się niebezpieczna dopiero wtedy, gdy pożyczkobiorca traci kontrolę nad swoimi wydatkami i uzależnia się od kolejnych kredytów.

Słowa kluczowe: kredyt, uzależnienie od długów, nierealistyczny optymizm
The decision of being a debtor and its consequences

According to the life cycle theory, the man is trying to maintain consumption at the permanent or similar level at each time of his existence. It often happens that he feels constrained to incur debts.

Loans and credits facilitate man’s life and help to achieve his goals. This decision often changes an order of his life – maturities and deadlines determine its rhythm and grooving interests delimit its sense.

Making such an obligation, the man should direct his mind but it happens that he does not want it and is not able to do it. He gets a loan being under the influence of emotions because he submits illusions. The decision of being a debtor is becoming dangerous only when the borrower looses control under his expenses and becomes addicted to consecutive credits.

Key words: credit, addiction to debts, unrealistic optimism
Анна Боравска

Решение стать должником и его последствия

Согласно теории жизненного цикла, на каждом этапе своего существования человек пытается сохранять потребление на постоянном или подобном уровне. Часто случается, что он вынужден затягивать долги.

Ссуды и кредиты облегчают жизнь человека и помогают достигнуть желаемых целей. Это решение часто изменяет порядок жизни: крайние сроки определяют ее ритм, и растущие проценты обозначают ее смысл.

Принимая на себя столь серьезное обязательство, человек должен руководствоваться разумом, но случается, что он либо не хочет, либо не в состоянии сделать это. Он затягивает кредит под влиянием эмоций и иллюзий. Решение стать должником становится опасным только тогда, когда заемщик теряет контроль под своими расходами и впадает в зависимость от очередных кредитов.

Ключевые слова: кредит, склонность к долгам, оторванный от реальной жизни оптимизм

Aspekty moralne w decyzjach ekonomicznych

Jak aspekty moralne włączane są w racjonalny proces podejmowania decyzji ekonomicznych?

Prof. dr hab. Tadeusz Tyszka (Akademia Leona Koźmińskiego, Polska)

W pracy obecnej pokazuje się, że w ocenach moralnych, a także w decyzjach zawierających aspekty moralne istotną rolę odgrywa to, jak silne uczucia wzbudza naruszenie danej normy moralnej. Kiedy naruszenie normy moralnej wzbudza silniejszą negatywną reakcję emocjonalną, to w ocenach moralnych ludzie są deontologami (nie są wrażliwi na wielkość i prawdopodobieństwo konsekwencji moralnych), natomiast, kiedy naruszenie normy wzbudza słabszą negatywną reakcję emocjonalną, to w ocenach moralnych ludzie są konsekwencjalistami (są wrażliwi na wielkość i prawdopodobieństwo konsekwencji moralnych). Ponadto, kiedy złamanie normy moralnej nie budzi zbyt silnych emocji, decydent porównuje i dokonuje wymiany (trade-off) między wartościami materialnymi i moralnymi, kiedy natomiast złamanie normy moralnej wzbudza silne emocje, to wybór dokonywany jest na zasadzie niekompensacyjnej. To, czy złamanie normy moralnej budzi słabsze albo silniejsze emocje, ma swoje konsekwencje także dla sposobu zniekształcania ocen moralnych.

Decyzje w sytuacjach nierówności

Dr hab. Grzegorz Lissowski, prof. UW (Uniwersytet Warszawski, Polska)