Главная страница 1

ЯЛИХАН МУСАЙЕВ


Г А Д Ы Н Л А Р А

М Ц Н А С И Б Я Т

Бакы – 2002

Тяржцмя вя тяртиб: Ялихан Мусайев

Ихтисас редактору: Гамят Сцлейманов

Шабан Улуханов

Редакторлар: Язим Щцсейн

Фикрят Аллащвердийев

Техники редактор: Елхан Рцстямов




Рящмли, Мярщямятли Аллащын ады иля!




«Сизин цчцн, онларла цнсиййят едясиниз дейя, юз жинсиниздян зювжяляр хялг етмяси, аранызда достлуг, севэи вя мярщямят йарат­масы да Онун гцдрят яламятляриндяндир. Щягигятян, бунда (бу йарадылышда) дцшцнян бир гювм цчцн ибрятляр вардыр»

(«яр-Рум» суряси, 21-жи айя)


ЮН СЮЗ
Жямиййятин айрылмаз тяркиб щиссяси олан гадынлара мцхтялиф дювр­лярдя вя гурулушларда чох фяргли мцнасибятляр олмушдур. Ислама­гядярки сивилизасийаларда гадынларын вязиййяти чох ажынажаглы бир шякил алмышды. «Шяргя мядяниййят ихраж едян» гярб дювлятляриндя бу эцня гядяр гадынларын бир чоху яйлянжя аляти олмагла йанашы мцхтялиф мящсулларын реклам обйектиня чеврилиб. Тяяссцфляр олсун ки, бу жцр арзуолунмаз щаллар фитня-фясад тюрядянляр тяряфиндян дцшцнцлмцш су­рятдя бизим мямлякятя дя сирайя етдирилмиш вя иллярля формалашмыш яхлагы­мызын ичиндян парчаланмасында юз тясирини эюстярмишдир. Лакин тямиз бир дин олан Ислам юз эялишийля бу зяриф мяхлугларын мяняви вя физики жящятдян язилмясинин цстцндян хятт чякмиш, гадыны юз лайиг олдуьу зирвяйя галдырмышдыр. Мцсялман гадынынын бу зирвяни фятщ етмяси бир чохларыны даим наращат етмиш вя бу эцн дя етмякдядир. Онлар мцхтялиф сявиййяли конфрансларда, топлантыларда, кцтляви информасийа васитяля­риндяки чыхышларында щагсыз олараг Ислам динини гадын щцгуг вя азадлыгларыны мящдудлашдыран бир дин олмасы имижини йарадырлар. Онларын бу мювгедя дурмасына бязи мцсялман­ларын йа билярякдян, йа да елмсизликдян бурахдыглары сящвляр дя ясас верир. Лакин бу эцн йеэаня сямави дин олан дяйишдирилмядян галан Ислам бу жцр ясассыз иттищамлардан узагдыр. Вя бу узаглыьын инсан идракынын дярк едя билмяйяжяйи мясафя гядяр узаг олмасы мцгяддяс китабымыз олан Гурани-Кяримдян вя Пейьямбяримизин (Она вя аилясиня Аллащын салаваты вя саламы олсун – сялляллащу ялейщи вя сяллям – с.я.с) сцннясиндян дя ачыгжа эюрмяк чятин дейил. Бунун цчцн щяр бир фярдин дини жящятдян мялуматлы олмасы, Ислам динини, онун ярканларыны вя ганунларыны билмяси бяйянилян щалдыр. Еля бу сябябдян дя бу рисалямиз васитясиля бязи мцсялманларын ханымлара олан мцнасибятиня йенидян бахмасына вя йол вердикляри сящвляря сон гоймасына вя цмумян гадынлара мцнаси­бятдя мювжуд олан бошлуг­ларын долдурулмасына наил олмаг ниййятиндяйик. Гаршыйа гойулан мягсядя чатмагда кюмяйи ися йалныз вя йалныз буна гадир олан алямлярин Рябби Аллащдан диляйирик. О, щяр шейи Ешидян вя Биляндир!

ГАДЫНЛАРА МЦНАСИБЯТ
Щюрмятли бажы вя гардашларым! Бу каинатын йарадылдыьы замандан етибарян ня гядяр инсана мцвяггяти йашайыш мяскяни олдуьуну йалныз щяр шейя гадир Аллащ билир. Ня гядяр инсан бурада дцнйайа эялмиш, йашамыш, чалышмыш вя эюзлярини бу дцнйайа ябяди олараг йумуб эетмишдир. Ялбяття, бу дцзцмцн бу эцня гядяр позулма­масында дцшцнян инсанлар цчцн чохлу ибрятляр вардыр. Щяр бир инсан бу йарадылыша юз призмасындан мцхтялиф мцнасибятляр билдиря биляр. Лакин ян дягигини ися бу щейратамиз мюжцзялярин Йарадыжысы билир. О биз инсанлары йаратды вя няфсимизин бизи няйя тящрик едяжяйини дя Юз язяли елми иля билиб бизи тянща бурахмады. О, щяр гювмя, миллятя даим доьру йол эюстярян пейьямбярляр эюндярди. Пейьямбярляримизин сонунжусу олан Мящяммяди - сяллаллащу алейщи вя сяллям - ися О, бцтцн бяшяриййятя рящмят олараг эюндярди. Бцтцн инсанлара йолларыны азмамаг цчцн она итаят етмяйи важиб буйурду. Мянжя дцшцнжяси олан щяр бир инсан Ужа Аллащын бу мярщямятиндян лайигинжя файдаланмалыдыр. О, инсанлары киши вя гадын олмагла ики жинся айырды вя щяр бири цчцн щцгуг вя вязифяляр мцяййян етди. О, бу щцгуг вя вязифяляри Гурани-Кярим вя сонунжу пейьямбяри Мящяммяд - сяллаллащу алейщи вя сяллям - васитясиля бизя чатдырды. Бизим щяр биримиз шащидик ки, Ислам дининдя гадына чох сялащиййятляр верилмишдир. Тяяссцф ки, гадынларымызын бюйцк яксяриййяти бу щцгуглардан лайигинжя файдалана билмирляр. Яслиндя онларла хошбяхтлик арасында еля бу гайдалара риайят етмяк дурур. Аллащ вя Онун Рясулу - сяллаллащу алейщи вя сяллям - кишиляря онларын щагларыны тапдаламамаьы ямр едир вя бу мясялянин ня гядяр жидди олдуьуну даим бизя хатырладыр. Бу мясялянин ня дяряжядя юнямли олмасыны Пейьям­бяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - вида хцтбясиндя буна хцсуси йер айырмасында эюрмяк олар. Щяр бир киши юврятинин онун цзяриндя олан щагларыны горумалы вя башгаларыны да буна сювг етдирмялидир. Бу щагларын гыса хцласясини гейд етмякля мялуматла­рынызы даща да артырмаг истярдим.

Илк юнжя гейд етмяк лазымдыр ки, щяр бир киши аиля гурдугда шярият гайдаларыны поза биляжяк щеч бир щярякятя йол вермямялидир. Чцнки аиля гурдугда ортайа чыхан проблемляр, мцхтялиф анлашылмазлыглар щямишя мювжуд олуб. Яэяр бу мясялядя ян йцксяк уьур ялдя етмяк истяйирикся Аллаща вя Онун елчисиня - сяллаллащу алейщи вя сяллям - итаят етмялийик. Йалныз о щалда киши гурдуьу аилядя юз сяадятини тапар. Вя йалныз о щалда гадын да юз щцгугларына там тяминат ала биляр. Аиля гурмаг гызын вялисинин (ата, баба, ями, гардаш вя с.) ижазяси вя разылыьы олмадан щяйата кечириля билмяз. Гызы гачыртмаг ися щарамдыр. Чцнки пейьямбяримиз - сяллаллащу алейщи вя сяллям - демишдир ки, вялисиз никащ сайылмыр (батилдир). Щямчинин никащ баьланан заман гадынларын мещрлярини кюнцл хошлуьу иля вермяк дя евлянмянин шяртляриндяндир. Бу хцсусда Ужа Аллащ беля буйурур:




«Гадынларынызын мещрлярини кюнцл хошлуьуйла верин! Яэяр онлар гялбдян, юз разылыглары иля бундан сизя бир шей баьышласалар, ону щалал олараг нушижанлыгла йейин»1

Бундан башга Аллащ онлара верилян мещри эери алмаьы да гяти га­даьан едир:


«…[Ей кишиляр!] Онлара [гадынлара] вердийиниздян [кябин щаггы, мещрдян] бир шей тяляб етмяйиниз сизя щалал олмаз…»2

Щямчинин гадынлары мирасдан мящрум етмяк дя шяриятя гаршы чых­магдыр. Бу барядя Ужа Аллащ беля буйурур:


«…Яэяр сизин ушаьыныз йохдурса, вясиййятиниз йериня йетирилдикдян вя йа боржунуз юдянилдикдян сонра гойуб эетдийиниз малын дюрддя бири арвадларынызын пайына дцшцр. Ювладыныз олдугда ися мирасын сяккиздя бири онлара чатыр…»3

Бцтцн бу садаладыьымыз шярият ганунлары гадынларын бу мясялядя щцгугларынын нежя щяссаслыгла горундуьуна ачыг-айдын сцбутдур. Бу эцн щеч кяся сирр дейил ки, Ислам гадына мцлкиййятчи олмаг щцгугуну вермишдир. Лакин чох бюйцк тяяссцф щисси иля гейд етмялийик ки, бцтцн бунлара бахмайараг бир чох жаванлар динимизин вя дювлятимизин мювжуд ганунларына мящял гоймадан юз няфсляринин тялябляриня уйур вя бир чох аьыллы вя намуслу гызлары ширин дилля йолдан чыхарыр, ещти­расларыны сюндцр­дцкдян сонра ися онлары тярк едирляр. Бунун да ажы нятижяси олараг жямиййятдя атасыз ушагларын сайы артыр. Мясялянин бу йериндя бир проблемя дя юз мцнасибятими билдирмяк истярдим. Бу да яри вяфат етмиш вя йа щансыса бир сябябдян яриндян айрылмыш гадынларын нювбяти дяфя яря эетмяк истяйи ортайа чыхдыгда онун мцхтялиф психолоъи тязиглярля гаршылашмасыдыр. Йяни бизим жямиййятдя гейри-рясми олараг беля бир фикир формалашыб ки, яэяр гадынын яри вяфат едибся, о даща яря эетмяк барядя дцшцнмямяли вя юмрцнц ушаьыны атасыз бюйцтмяйя щяср етмялидир. Тяяссцф ки, бу жцр фикирляр щяля дя жямиййятдя мювжуд олдуьу цчцн гадынларын бир чоху диня зидд йоллар ахтармаг мяжбуриййятиндя галырлар. Лакин гейд етмялийик ки, динимиздя бу мясяля иля баьлы гадынлара щеч бир мящдудиййят гойулмур. Йяни, щяр щансыса бир гадынын яри вяфат едибся вя йа гадын щансыса бир сябябдян яриндян айрылыбса, о нювбяти дяфя йеня дя ганун чярчивя­синдя яря эедя биляр. Лакин бурада 4 ай 10 эцн эюзлямяк мцтляг лазымдыр ки, бунун да сябяби гадынын кечмиш вя йа вяфат етмиш яриндян щамиля олуб олмамасынын билинмяси иля изащ олунур. Ужа Аллащ буйурур:


«Сиздян юлянлярин гойуб эетдийи гадынлар дюрд ай он эцн (башга яря эетмяйиб) эюзлямялидирляр. Бу мцддят тамам олдугда, артыг онларын юз баряляриндя шяриятя мцвафиг сурятдя етдикляри ишдян сизя щеч бир эцнащ эялмяз. Аллащ етдикляринизин щамысындан хябярдардыр!»4

Йолуну азмыш оьланлара ися бунлары дейярдим: «Шцбщясиз ки, сян щеч вахт разы олмазсан ки, сянин бажыны кимся алдадыб яйлянсин вя сонра ондан имтина етсин. Еля ися сян дя бу чиркин ямялдян чякин. Юзцня рява билмядийини башгасына да рява билмя. Цряклярин щалдан-щала дцшяжяйи гийамят эцнцндян горх. О эцн мцтляг олажагдыр». Бу мясяляни даща йахшы баша дцшмяк цчцн Пейьямбяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям – вя сящабялярин щяйат тярзиня нязяр салмаг кифайятдир.

Бу эцн актуал олан диэяр бир проблем дя бязи кишилярин аиля гур­дугдан сонра юз щяйат йолдашларынын сиррини башгалары цчцн ашкар етмясидир. Бязи мянявий­йатсыз кишиляр щяйат йолдашлары барясиндя жямиййят ичиндя данышмагдан беля чякинмирляр. Бу мурдар ишдян чякинмяк важибдир. Ябу Сяид ял-Худри (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Гийамят эцнц Аллащын щцзурунда инсанларын ян писи о кясдир ки, гадыны иля етдийи йахынлыг барясиндя гейриляриня данышсын»5

Ислам алими Нявяви бу щядиси шярщ етдикдян сонра демишдир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Ким Аллаща вя Ахирят эцнцня инанырса йа хейир данышсын, йа да суссун»6

Жямиййятдяки диэяр бир арзуолунмаз щал да бязи кишилярин юз щяйат йолдашларынын бу вя йа диэяр сябябдян ещтийажы олдугда евдян байыра чыхмасына мане олмасы цзцндян доьан галмагалдыр. Сюзсцз ки, бу мясялядя гадын щяйат йолдашына табе олмалыдыр. Бу ян эюзял сечимдир. Чцнки гадын баш веря биляжяк хошаэялмяз щадисялярин гаршысыны компромися эетмякля алыр вя щяйат йолдашынын даща чох мящяббятини газаныр. Лакин ейни заманда ярляр да билмялидир ки, ещтийаж цзцндян йарана билян щяр щансы бир зярурят щалында байыра чыхмаг ханымларын щцгугларына дахилдир. Гадын да юз нювбясиндя унутмамалыдыр ки, няфсин тящрик етдийи щяр бир шей зярурят щесаб олуна билмяз. Аишя (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - Сяудя бинт Зямайа (р.а) деди: «Аллащ сизя ещтийажыныз олдуьу заман байыра чыхмаьа изин вермишдир»7

Щядисдян эюрцндцйц кими, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - бу мясялядя Аллащын разылыьы олдуьуну гейд едир. Еля ися Аллащын разылыьы олдуьу бир мясялянин ялейщиня чыхмаьа щеч кяс жцрят етмямялидир. Гадынларымыз ися юз нювбясиндя евдян байыра чыхдыгда мцяййян шяртляря риайят етмялидир ки, бунлар да шяриятя мцвафиг шякилдя либас эейинмяк, йад кишилярля цнсиййятдя олмамаг, кишиляри жялб едяжяк шякилдя бязянмямяк вя бу кими мясялялярдир. Бундан башга гадынларын мясжидя эетмясини дя мящдудлашдырмаг олмаз. Чцнки Ибн Юмяр (р.а.) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - демишдир: «Гадынларыныз сиздян мясжидя эетмяк цчцн изн истядикдя онлара мане олмайын»8

Гейд етмяк лазымдыр ки, цмумян гадынын евдян байыра йалныз мящрямиля чыхмасы важибдир.

Бу эцн биздя тяяжжцб вя тяяссцф доьуран диэяр бир щал да бязи кишилярин щяйат йолдашларыны вя гызларыны эцнащ ишляр эюрмяйя сювг етмяляри вя йахуд ян азы онларын ишлядийи эцнащлара эюз йуммаларыдыр. Онлар зювжяляриня, гызларына, бажыларына вя с. намаз гылмаьа, оруж тутмаьа, шяриятя мцвафиг шякилдя эейин­мяйя вя бу кими тярбийяви ящямиййятя малик олан ямялляри йериня йетирмяйя мане олур вя бунунла да Аллаща, Онун рясулуна - сяллаллащу алейщи вя сяллям - вя ян нящайят дювлятимизин ганунларына мцхалиф щярякят едирляр. Бунларын яксиня олараг ися онлар ханымларынын, гызларынын, бажыларынын Ислам яхлагына, милли менталитетимиз вя кейфиййятляримизя уйьун олмайан шякилдя ифрат эейинмяляриня, онларын гадын инжялийиня хас олмайан шякилдя ряфтарына чох асанлыгла эюз йумурлар. Бязи ханымларымыз ися бу эцн юзлярини яхлагсызлара охшатмаьа чалышыр, онлар кими эейинир, яхлагсыз филмляря вя кино кейфиййятляриндян узаг сериаллара бахыр, анламадыглары мусигини бюйцк щявясля динляйир вя бунунла да вахт­ларыны сямярясиз кечирирляр. Ян дящшятлиси ися бязи ханымлар динимизя вя дилимизя етинасыз мцнасибят билдирир вя буну «инкишаф», «ирялиляйиш» кими баша дцшцрляр. Чох шцкцрляр олсун ки, бу эцн жямиййятимиздя бу жцр негатив щаллара гаршы чыхан саьлам фикирли инсанлар вар. Бу эцн артыг юз динимизя гайыдыш, милли дилимиз вя яхлагымыза мцсбят мцнасибят кими хцсусиййятляр чичяклянмякдядир. Еля ися эялин щядди­мизи ашмайаг вя мцгяддяс китабымыз Гурани-Кяримин буйурдуьу кими, Аллащын вя Онун рясулунун - сяллаллащу алейщи вя сяллям - ямриня табе олаг.:



«Ей иман эятирянляр! Аллаща, Пейьямбяря вя юзцнцздян олан ихтийар сащибляриня (рящбярляря) итаят един»9


Мцщцм проблемлярдян бири дя бу эцн кечид дюврцнцн игтисади чятинликляри иля баьлыдыр. Яслиндя щяр бир мюмин инсан сябрли олмалы вя даима дцшдцйц вязиййятя шцкр етмялидир. Бу мясяля Гуранда бир чох йердя гейд едилир. Унутмаг олмаз ки, сянин дцшдцйцн вязиййят ня гядяр ажынажаглыдырса, сяндян дя пис вязиййятдя оланлар вар. Одур ки, мюминин сифятляриндян олан «сябр» вя «шцкр» мясяляляриня диггят йетирмялийик. Анжаг тяяссцфляр олсун ки, бязи кишиляр юз сящвлярини эюрмяйя-эюрмяйя Аллащын онлары имтащана чякмясиня сябр едя билмир вя юз щирслярини гадынларын цстцня тюкцрляр. Бязян ися бу мясялядя гадынын тамамиля эцнащы олмур. Ужа Аллащ бизи бу вязиййятдян чякиндиряряк буйурур:


«Мюмин кишиляри вя гадынлары етмядикляри бир ишдян ютрц инжидянляр, шцбщясиз ки, юз цзяриляриня бющтан вя ачыг-айдын бир эцнащ эютцрмцшляр»10

Бязи кишиляр даща да кяскин щярякят едяряк билярякдян гадыны инжи­дирляр. Аллащ онларын цздя няйися бящаня эятиряряк етдикляри щярякяти дя, гялбляриндя эизлятдикляри ниййяти дя билир. Чцнки О, Ешидян, Эюрян вя Биляндир. Бу хцсусда Ужа Аллащ беля буйурур:

«Ей иман эятирянляр! Гадынлара зорла варис чыхмаг сизя щалал дейилдир! [Гадынлар] ачыг-ашкар пис бир иш эюрмяйинжя, юзляриня вердийиниз шейлярин [мещрин] бир щиссясини эери гайтармаг мягсядиля онлара язиййят вер­мяйин. Онларла эюзял [Аллащын буйурдуьу кими] ряфтар един. Яэяр онлара нифрят етсяниз [дюзцн]. Ола билсин ки, сиздя нифрят доьуран щяр щансы бир шейдя Аллащ сиздян ютрц чохлу хейир нязярдя тутмуш олсун»11

Гадынларын щцгугларындан бири дя онлары эцжляри чатмайан ишя вадар етмямякдир. Бу хцсусда Ужа Аллащ беля буйурур:


«Аллащ щеч кяси гцввяси чатмайан ишя вадар етмяз»12

Бу эцн гадынлара гаршы олан мяжбуриййят формасыны ики аспектдян тящлил етмяк олар: Дини вя дцнйяви. Дини мясяляляря биз кишиляр гадынлары Аллащын йолуна щикмятля дявят етмялийик. Чцнки мяжбури эюрцлян ишдя бярякят олмаз. Бундан башга да Аллащ буну бизя гадаьан едяряк буйурур:




«Диндя мяжбуриййят (зоракылыг) йохдур. Артыг доьрулуг (иман) азьын­лыгдан (кцфрдян) айдын фярглянир»13

Диэяр бир айядя ися Ужа Аллащ беля буйурур:




«Аллащын йолуна щикмятля вя эюзял сюзлярля дявят един»14

Демяк, онлары мяжбури олараг бязи дини щюкмляри йериня йетирмяйя вадар етмяк хошаэялмяз щалдыр. Лакин бу о демяк дейил ки, кишиляр там сящлянкар олмалы вя гадынларынын етдикляри эцнащ ишляря эюз йуммалы­дырлар, яксиня бу ишляря эюря онлары Гуранда буйурулан шякилдя янжам чякмя­лидирляр.

Дцнйяви мясялялярдя мяжбуриййят формасына эялинжя ися бурада чох мятлябляря тохуна билярик. Илк нювбядя эялин унутмайаг ки, гадынлар тябият етибариля чох мцряккяб йарадылышдыр. Онлара мцнасибятдя щяддин­дян артыг диггятли олмалыйыг. Бу барядя пейьямбяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - тювсий­йяси явязсиздир: «Гадынла диггятли олун. Онлар габырьадан йарадылыблар. Габырьанын яйри тяряфи йухары щиссясидир. Дцзялтмяк истясяниз сындырар­сыныз. Дцзялтмясяниз яйилмякдя давам едяжякдир. Онлара гаршы диггятли олун»15

Чох тяяссцфляр олсун ки, бяшяриййятин ян хейирлиси олан пейьямбяри­мизин бу мяслящятиня лазымынжа риайят олунмур. Яэяр олунсайды биз бир чох гадынларын сораьыны узаг юлкялярдяки яхлагсызлыг йуваларындан ешитмяз, бир чохларынын ися эюз йашлары ичярисиндя цмидсиз щяйат сцрдцйцнцн шащиди олмаздыг. Бязи пис ниййятли инсанлар ися дцнйаны эуйа эюзяллик васитясиля хилас етмяк кими бош хцлйанын ятрафында юз чиркин ямялляри иля мяшьулдурлар. Онлар гызларымызы мцхтялиф жцр дцнйа немят­ляри иля ширникляндиряряк онлары мцхтялиф сявиййяли эюзяллик мцсабигяляриня чякир. Яслиндя щамыйа эцн кими айдындыр ки, о гадыннларын сонракы талейи чох ажынажаглы олур. Дцнйаны эюзяллик дейил йалныз инсанларын Аллаща итаят етмякля ялдя етдикляри сцлщ, ямин-аманлыг хилас едя биляр. Бяс эюрясян буна мцхалиф мювге тутанлар щеч дцшцнцрлярми ки, щяр кечян бир эцн онлары гября, ахирятя йахынлашдырыр вя онлар Ужа Аллащын гаршысында дайанажаглар? Бяс Аллащын ямриня мящял гоймайан ханымлар щеч дцшцнцрлярми ки, онлар бу жцр щярякятляриля чох бюйцк эцнащ газанырлар? Шцбщясиз ки, Аллащ истядийи инсаны дцз йола йюнялдяр. Бунун цчцн щяр бир инсан щямин дцз йолу ахтармалыдыр. Бир шей дя шцбщя доьурмур ки, щяр бир дцз йол ахтаран инсан бу йолун Гуран вя пейьямбяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - сцнняси цзяриндя гурулдуьуна бир даща шащид олажагдыр.

Бу эцн гадынлара олан тязйигин мцхтялиф формалары олдуьуну артыг гейд етдик. Эялин гадынлары эцжляри чатмадыьы вя йа ющдясиндян язиййятля эялдикляри ишляря жялб етмяйяк.

Щягигятян дя, бцтцн проблемлярин кюкцнц елмсизлик тяшкил едир. Еля бу сябябдян дя биз гызларымызын тящсилиня няинки мане олмамалы, яксиня бу ишдя онлары даща да рущландырмалы вя онлара кюмяк етмялийик. Чцнки мящз елм юйряниб она риайят етмякля инсан дцнйада вя ахирятдя сяа­дятя говуша биляр. Бу барядя алямлярин Рябби Ужа Аллащ беля буйурур:




«Ей иман эятирянляр! Юзцнцзц вя ящли-яйалынызы жящянням одундан горуйун!»16

Яли ибн Ябу Талиб (р.а) бу айянин тяфсириндя беля демишдир: «Йяни юзцнцзц вя аилянизи хейирли ишляря сювг един вя онлары тярбийяляндирин»17 Гадынларымыз ися юз нювбясиндя евдян байыра чыхыб тящсил ожагларына эетдикдя мцяййян шяртляря риайят етмялидир ки, бунлар да шяриятя мцвафиг шякилдя либас эейинмяк, йад кишилярля цнсиййятдя олмамаг, кишиляри жялб едяжяк шякилдя бязянмямяк вя с.-дир. Бу мясялядя йягин ки, бцтцн кишиляр юз мясулиййятлярини хцсусиля дярк едирляр. Ибн Юмяр (р.а) рявайят едир ки, пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - беля деди: «Щяр бириниз щима­йячисиниз вя щимайяниз алтында оланлара эюря мясулиййят дашыйырсыныз»18

Бу эцн аилялярдя сюз-сющбятя сябяб олан бир мясяля дя гадынларын юз гощум-яграбасы иля ялагя сахламаг истяйи вя бу истяйя гаршы чыхан щяйат йолдашынын инадкарлыьыдыр. Ислам шяриятиндя щеч бир бошлуг олмадыьы кими бу мясяля дя диггятдян кянарда галмайыб. Ужа Аллащ Гуранда бу мясяляйя тохунараг буйурур:


«Гощум-яграбанын щаггыны вер»19

Гощумларын цзяриниздя олан щаглары ичярисиндя ян важиби онлары вахташыры зийарят етмяк вя Ислама дявят етмякдир. Бу фикир юзцнц Гурани-Кяриминдя тясдигляйир:




«Еля ися Аллащла йанашы башга бир танрыйа ибадят етмякдян чякин, йохса язаба дцчар едилянлярдян оларсан! Вя ян йахын гощумларыны горхут!»20

Гощумлуг ялагялярини мющкямляндирмяк мясялясиня Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - дя тохунуб. Ябу Щцрейрядян (р.а) рявайят олунан щядисдя Пей­ьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - демишдир: «Рузисинин чохал­масыны, юмрцнцн узанмасыны истяйян шяхс гощумлуг ялагясини мющ­кямляндирсин»21

Вя йа Жцбейр бин Мутимин (р.а) рявайят етдийи щядисдя Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деимшдир: «Гощумлуг ялагясини кясян Жяннятя дахил олмаз»22

Зикр олунан бу айя вя щядисляр бу мясялянин важиблийиня дялалят едир. Йахшы олар ки, бу мясяля мцсялманларыын диггятиндян кянарда галмасын вя онлар юз ханымларынын бу истяйини бажардыглары гядяр йериня йетирсинляр. Гызларымыз да юз нювбясиндя билмялидирляр ки, онлар юз гощумлары иля телефонда данышаркян, онлары зийарят вя йа дявят едяркян бу гощумларын онлар цчцн намящрям олуб-олмамасыны нязяря алма­лыдырлар. Чцнки гадынлара верилян бу имтийаздан истифадя етдикляри ан она намящрям оланлар истисна тяшкил едир. Щямчинин, аиляйя фитня-фясад салмаг истяйянлярин дедикляриня мящял гоймамалыдырлар.

Нювбяти тохунмаг истядийим мясяля кишилярля гадынлар арасында сонунжунун пянжярядян ятрафы сейр етмяси, телевизора бахмаг, радиойа гулаг асмаг, кцтляви информасийа васитяляриндян вя дюври мятбуатдан истифадясиня яввялинжинин мцнасибяти иля йаранан анла­шылмазлыглардыр. Цмумян бу мясялядя щям кишиляр, щям дя гадынлар мцяййян хяталара йол верирляр. Яслиндя гадынларын пянжярядян ятрафы сейр етмяси вя йа кцтляви информасийа васитяляриндян истифадя етмясиндя щеч бир гябащят йохдур. Тяки мцшащидя олунан предмет вя щадисялярдя щарам буйуру­лан шейляр олмасын. Аишя (р.а) рявайят едир ки, «Мян щябяшилярин (байрам эцнц) мящарят эюстярмяляриня тамаша едирдим. Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - дя ябасыны гапынын юнцндян асмышды ки, онлар мяни эюрмясин»23

Ян-Нявяви бу щядисин шярщиндя демишдир: «Бу щядис гадына кишиляря бахмаьа рцхсят верир. Лакин гадынын шящвят щисси иля онларын бядяниня бахмасы щарамдыр». Бу гадаьа юз яксини Ужа Аллащын Гуранда буйурдуьу айясиндя дя тапыр.


«Мюмин гадынлара де ки, эюзлярини щарам буйурулмуш шейлярдян чякинсляр…»24

Ужа Аллащ кишиляря щижаб эейинмяйи ямр етмяйиб. Одур ки, га­дынларын кишиляря бахмасы жаиздир, бир шяртля ки, бу бахышда шящвят щисси олмасын. Халгын мянявиййатынын тямизлянмясиня, милли сойкюкцня, дининя мящяб­бят ашыламасына хидмят етмяк цчцн телевизийа, радио вя башга бу кими кцтляви информасийа васитяляриндян истифадя етмяк дя мягсядяуйьун сайылыр. Лакин тяяссцфляр олсун ки, бязи щалларда биз бунун там яксини эюрцрцк. Инсанлар онлара верилян эюз вя гулаг кими немятдян сямяряли истифадя етмялидирляр. Ужа Аллащ бу барядя буйурмушдур:




«(Ей инсан!) Билмядийин бир шейин ардынжа эетмя (бажармадыьын бир иши эюрмя, билмядийин бир сюзц демя). Чцнки гулаг, эюз вя цряк – бунларын щамысы (сащибинин етдийи ямял, дедийи сюз барясиндя) сорьу-суал олуна­жагдыр»25

Яхлагсыз верилишлярин тамашачысы олуб онларын ясириня чеврилмякдян Аллаща сыьынырыг!

Гадынларын кишиляр цзяриндя щаглары олдуьу кими, кишилярин дя гадынлар цзяриндя мцяййян щаглары вардыр. Бу барядя Ужа Аллащ беля буйурур:




«…Кишилярин гадынлар цзяриндя шяриятя эюря щцгуглары олдуьу кими, гадынларын да онлар (кишиляр) цзяриндя щцгуглары вардыр. Анжаг кишиляр даща артыг язиййятя гатлашдыглары цчцн онлардан бир дяряжя цстцндцрляр»26

Бу айядян эюрцнцр ки, щяр бир гадын билмялидир ки, киши (яр, ата вя бу кими гадына эюря мясулиййят дашыйан) онун цзяриндя ихтийар сащибидир. Бу айя бязи савадсыз инсанларын баша дцшдцйц кими щеч дя гадын щцгуг­ларынын тапдаланмасына дялалят етмир. Гадын, щямчинин, билмялидир ки, о эцнащ сайылан ишляри тярк етмязся яри ону тянбещ едя биляр. Лакин бу тянбещ ону киминся гаршысында алчалтмаг мягсядиля дейил, тярбийя мягсядиля олма­лыдыр. Щямчинин, нязяря алмаг лазымдыр ки, бу заман гадына аьыр бядян хясаряти йетирмяк, сифятя вурмаг, щяр щансыса бир язаны сындырмаг вя с. бу кими ямялляр щарам сайылыр. Бу барядя Ужа Аллащ беля буйурур:


«[Ей кишиляр!] Юзбашыналыг етмясиндян горхдуьунуз гадынлара нясищят един; [Йола эялмязлярся] онлардан йатаьынызы айырын вя дюйцн! Сизя итаят етдикдя ися даща онлара язиййят вермяк цчцн башга йол ахтармайын. Ялбяття Аллащ Ужа вя Бюйцкдцр»27

Бундан башга гадын ярин ижазяси олмадан евиня щеч кяси дявят етмямялидир. Ябу Щцрейрядян (р.а) рявайят олунан щядисдя Пей­ьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - буйуруб: «Гадына яринн изни олмадан евиня кими ися дявят етмяси щарамдыр»28

Гадын яря эетдикдян сонра валидейнляриндян чох яриня итяат етмя­лидир. Аишя (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Аллащдан гейрисиня сяждя етмяк жаиз олсайды, гадына яриня сяждя етмясини ямр едярдим»29

Гадын цзрсцз сябябя эюря яри иля йахынлыг етмякдян имтина етмямя­лидир. Чцнки бу чох пис ящвал-рущиййя иля мцшайият олунур. Яр иля арвад арасында даима гаршылыглы щюрмят вя анлашма щюкм сцрмялидир. Ябу Щцрейря (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Няфсим ялиндя Олана анд олсун ки, киши гадыны йатаьына дявят етдикдя о, имтина едярся эюйдя Олан (Аллащ) яри ондан разы галана гядяр щямин гадына гязябляняр»30

Гадын щямчинин кишинин малыны вя намусуну горумалыдыр. Ябу Умяня ял-Бащили (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Гадын яринин евин­дян онун ижазяси олмадан щеч ня вермямялидир»31

Гадын яриня даим мящяббят бяслямялидир. Бу хцсусда Жяфяр Садиг беля буйуруб: «Щяр кясин юз щяйат йолдашына мящяббяти чох оларса Аллаща иманы да чох олар»32

Гадын щямчинин яриня йахшы гуллуг етмяли, ону инжитмямялидир. Яли ибн Ябу Талиб (р.а) беля демишдир: «Ужа Аллащ жищады щям кишиляр, щям дя гадынлар цчцн важиб етмишдир. Кишилярин жищады Аллащ йолунда юлцм щяддиня гядяр жан вя малларыны фяда етмякдирся, гадынларын жищады яриня йахшы гуллуг етмякдир»33

Гадын ещтийажындан ялавя вя йа кишинин эцжц чатмадыьы щяр щансы бир шейи ондан тяляб етмякля она язиййят вермямялидир. Мцаз бин Жябял (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Бу дцнйада гадын яриня язиййят вердийи заман (гейб аляминдяки) щурилярдян бири дейир: "Она язиййят вермя…"»34

Гадын яринин она етдийи йахшылыглара эюря миннятдарлыьыны билдирмяли вя она гаршы нанкор олмамалыдыр. Абдуллащ ибн Юмяр (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Ужа Аллащ яриня миннятдар олмайан гадына тяряф бахмаз»35

Ябу Сяид ял-Худринин (р.а) рявайят етдийи башга бир щядисдя Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - байрам (Гурбан вя йа Фитря) эцнц гадынларын йанына эялиб деди: «Ей гадынлар! Аллащ йолунда сядягя верин! Жящянням ящлинин яксярий­йятинин гадынлар олдуьу мяня эюстярилди». Онлар: «Ня цчцн, ей Аллащын елчиси?» – дейя сорушдугда, о «Бу сизин чох лянят етдийинизя вя ярляринизя гаршы нанкор олдуьунуза (ярин язиййятини щечя ендирдийинизя) эюрядир» дейя буйурду. 36

Гадын ющдясиня дцшян мяишят ишлярини лайигинжя йериня йетирмялидир. Яли ибн Ябу Талиб (р.а) рявайят едир ки, бир эцн Фатимя (р.а) мяслящят алмаг цчцн атасынын йанына эетди. (Фатимя (р.а) ев ишляриндя чох йорулдуьу цчцн гуллугчу сахламаг барясиндя атасындан мяслящят алмаг истяйирди). Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - евдя олмадыьы цчцн Аишядян (р.а) атасы евя эялдикдя онун эялдийини хябяр вермясини хащиш етди. Бу хябяр Пейьямбяря - сяллаллащу алейщи вя сяллям - чатдыгдан сонра о бизя эялиб деди: «Сизя сорушдуьунуздан да хейирлисини юйрядимми? Йатаьыныза узандыьыныз заман 33 дяфя «сцбщяналлащ37», 33 дяфя «ялщямдцлиллащ38» вя 34 дяфя «Аллащу якбяр39» демяйиниз сизин цчцн хидмятчидян даща хейирлидир»40

Ябу Щцрейря (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбярдян - сяллаллащу алейщи вя сяллям - ян хейирли гадын щаггында сорушдугда о деди: «Ян хейирли о гадындыр ки, яри она нязяр салдыгда о севинсин, ямр етдикдя итаят етсин, яринин хошуна эял­мяйян ишляри эюрмякля вя онун малыны лазымсыз йеря хяржлямякля она аси олмасын»41

Гадын даим яринин намусуну горумалыдыр. Ябу Яриня яс-Сядяфи (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Гадынларынызын ян хейирлиси ярини севян, ондан дцнйайа ушаг эятирян, она эюзял тярздя тясялли верян, Аллащдан горхан гадындыр. Онларын ян хейирсизи ися яхлагсыз эейинян вя хцлйалара даландыр»42

Фядаля бин Цбейд рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Цч шяхсин щалы барядя сорушмаьа дяймяз: жамаатдан айрылыб рящбяря аси олараг юлян шяхс, аьасындан гачыб юлян гул вя йа кяниз, яхлагсызлыг едян гадын»43

Гадын йалныз яри она Аллаща вя Онун елчисиня - сяллаллащу алейщи вя сяллям - аси олмаьы ямр едярся она итаят етмямялидир.

Ялбяття ки, йухарыда зикр етдийимиз щядис вя рявайятлярин чох бюйцк щикмяти вардыр. Щяр бир гадын бу щядислярдян мцмкцн гядяр файда­ланмалыдыр ки, дцнйада вя ахирятдя цзц аь олсун. Гадынлар унутма­малыдырлар ки, онлар Аллаща вя Онун елчисиня итаят етдикжя даим севилян вя арзуланан бир инсан олажагдыр. Мюмин гадынын диэярляриндян цстцнлцйц дя мящз бундадыр. Аилядя Аллащ горхусу вя севэиси олмазса орада эцнащ вя арзуолунмаз щалларын баш вермяси лабцддцр. Лакин бурада гейд олунмасы важиб олан бир мясяля дя, бязи мюмин гадынларын йа билярякдян, йа елм азлыьындан, йа да билмямязликдян бурахдыглары сящвляря эюря яри тяря­финдян тярбийя олунмасыдыр. Бу мясяля шяриятя эюря ня жцр щяйата кечирилмялидир?

Илк юнжя щяр бир киши юз гадынына гаршы мцлайим вя щюрмятжил олма­лыдыр. Ислам алими Жяфяр Садиг дейир ки, «Щяйат йолдашына мящяббят бяслямяк пейьямбярлярин яхлаги сифятляриндяндир»44

Лакин щяр бир инсан сящв едя биляр. Сящвсиз инсан йохдур. Щяр бир киши беля щалларла растлашдыгда буна бу вя йа диэяр формада юз мцнасибятини билдирир. Бцтцн диэяр мясялялярдя олдуьу кими бу мясялядя дя Аллащын Рясулу - сяллаллащу алейщи вя сяллям - бизя юрнякдир. Ужа Аллащ Гурани-Кяримдя беля буйурур:




«Щягигятян, Аллащын Рясулу Аллаща, гийамят эцнцня цмид бясля­йянляр вя Аллащы чох зикр едянляр цчцн эюзял нцмунядир!»45

Лакин бязи кишиляр бу ишдя хяталара йол верирляр ки, бу да сон нятижядя аилянин даьылмасына эятириб чыхарыр. Тярбийя чох мцряккяб бир про­сесдир. Бу мясяляйя эиришян инсан Аллащын, Онун елчисинин вя дювлятин ганунларыны нязяря алмагла еля метод сечмялидир ки, бу ихтилафа сябяб олмасын вя юз хейирли бящрясини гыса заманда версин. Кишиляр бу мясялядя зцлм етмякдян чякинмялидирляр. Бу щагда Гурани-Кяримдя беля буйурулур:



«Кишиляр гадынлар цзяриндя ихтийар сащибидирляр. Бу Аллащын онлардан бирини диэяриндян цстцн етмяси вя кишилярин юз малларындан [гадынлар цчцн] сярф етмясиня эюрядир. Ямялисалещ гадынлар [ярляриня] итаят едиб Аллащын щимайяси сайясиндя эизли шейляри [ярляринин сирлярини, мал-дювлятини, намус вя шяряфини] горуйуб сахлайырлар. [Ей кишиляр!] Юзбашыналыг етмяляриндян горхдуьунуз гадынлара нясищят един; [йола эялмязлярся] онлардан йатаьынызы айырын вя дюйцн! Сизя итаят етдикдя ися даща онлара [язиййят вермяк цчцн] башга йол ахтармайын. Ялбяття, Аллащ Ужа вя Бюйцкдцр»46


Бу айядян тярбийянин 3 мярщялядян ибарят олдуьу гянаятиня эялмяк олар:

Биринжиси: Нясищят етмяк. Бу нясищят мцлайим тярздя вя щикмятля олмалыдыр. Чалышмаг лазымдыр ки, гадынын гялби гырылмасын.

Икинжиси: Йатагдан айырмаг. Бу бир нечя жцр тяфсир олунур. Бязи алимлярин ряйиня эюря, киши гадындан айры йатмалыдыр. Бязиляринин фикринжя ися бир йатагда йатыб ону данышдырмамалы вя онунла йахынлыг етмямя­лидир. Гейд етмяк лазымдыр ки, сонунжу ряй даща мютябяр сайылыр.

Цчцнжц: Дюймяк. Киши юз зювжясини дюйдцкдя, яввялдя гейд етдийи­миз кими, из гоймамалы, гадыны зядялямямяли, цзя вурмамалы вя саиря.

Ола билсин ки, тярбийянин бу нювц бязиляриндя диня гаршы мянфи ряй формалашдырсын. Лакин бу фикри – йяни гадынларын ещтийаж дуйулдуьу заман йцнэцлжя тянбещ олунмасыны бир чох психологлар да дястякляйир вя бу методун мцяййян еффекти олдуьуну тясдигляйирляр. Яслиндя бу мясяля Гурани-Кяримдя юз тясдигини тапдыьы цчцн мцзакиря обйекти ола билмяз. Чцнки бейинляри йарадан Аллащ онун тялябатыны да чох эюзял билдийи цчцн тянбещин бу нювцнцн тятбигиня гярар вермишдир.

Билмяк лазымдыр ки, бу цсуллар ардыжыл олараг йериня йетирилмялидир. Бу цсуллар файда вермядикдя гадыны дярщал бошамаг да шяриятя зиддир. Ужа Аллащ буйурур:




«[Ей мюминляр!] Яэяр яр-арвад арасында ихтилаф олажаьындан горх­саныз, о заман кишинин адамларындан бир няфяр вя гадынын адамларындан да бир мцнсиф (васитячи) тяйин едиб (онларын йанына) эюндярин. Яэяр бу ики васитячи яр-арвады барышдырмаг истяся, Аллащ да онларын кюмяйи олар. Щягигятян, Аллащ щяр шейи билян вя (щяр ишдян) хябярдардыр!»47

ИСЛАМДА ЧОХАРВАДЛЫЛЫГ
Бир чохлары динимиздяки чохарвадлылыг мясялясиня даим ирад тутур, бунун етик нормалара сыьмайан, гадын щцгугларынын тапдаланмасы, мцасир тяляблярин зиддиня олан бир акт кими гябул едирляр. Онлар сонунжу пейьямбяри - сяллаллащу алейщи вя сяллям - дя эюздян салмаг цчцн Исламын дюрд гадынла евлянмяйя ижазя вердийи щалда онун дюрддян артыг гадынла евлянмясини она тяня едирляр. Чохарвадлылыьа даир олан дялилляри нязярдян кечирмяк вя онун щикмятлярини изащ етмяк йериня дцшярди.

Биринжиси. Ислам шяриятинин кишийя 4 гадынла евлянмяйя ижазя вермяси мяжбури характер дашымыр. Щяр бир киши бу ишя кюнцллц олараг мадди, мяняви вя физики гцввяси чатдыьы заман, щямчинин мювжуд вязиййяти нязяря алдыгдан сонра гярар веря биляр. Бу заман щяр бир гадына гаршы ядалятли олмаг башлыжа шярт кими иряли сцрцлцр. Бу барядя Гурани-Кяримдя Ужа Аллащ беля буйурур:




«…Сизя щалал олан гадынлардан ики, цч вя дюрд няфярля никащ баьлайын! Яэяр [онларла] ядалятля доланмаьа ямин дейилсинизся, о щалда тякжя бир няфяр азад гадын вя йа сащиб олдуьунуз кянизля евлянин! Бу ядалятли олмаьа [ядалятдян кянара чыхмамаьа] даща йахындыр»48

Айя артыг евлянмяк истяйян киши гаршысында бир нечя шярт гойур.

Биринжиси: кишинин евляняжяйи гадын она щалал олмалыдыр. Йахшы, бяс кишийя щансы гадынларла евлянмяйя ижазя верилиб? – Ислам шяриятиндя щеч бир бошлуг олмадыьы цчцн бу мясяля Гуранын диэяр айяси иля тамамланыр:





«Сизя аналарыныз, гызларыныз, бажыларыныз, бибиляриниз, халаларыныз, гардаш вя бажыларынызын гызлары, сцд аналарыныз, сцд бажыларыныз, арвадларынызын аналары вя йахынлыг етдийиниз гадынларынызын щимайяниздя олан гызлары [юэей гызларыныз] иля евлянмяк щарам едилди. Жинси ялагядя олмадыьыныз гадын­ларынызын гызлары иля евлянмяк ися сизин цчцн эцнащ дейилдир. Юз белиниздян эялян оьулларынызын арвадлары иля евлянмяк вя ики бажыны бирликдя алмаг да сизя щарамдыр. Йалныз кечмишдя [жащилиййя дюврцндя] олан бу жцр ишляр мцстяснадыр. Щягигятян, Аллащ баьышлайан вя рящм едяндир»49

Бу мясяляйя Пейьямбяримиздян - сяллаллащу алейщи вя сяллям - эялиб чатан щядисдя дя тохунулур. Ябу Щцрейря (р.а) рявайят едир ки, Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - деди: «Гадынларынызла йашайа-йашайа онларын халасы вя йа бибиси иля евлянмяк сизя щарам едилди»50

Бу айя вя щядис эюстярир ки, киши истядийи гадынла евляня биляр, бир шяртля ки, о гадынлар Аллащын евлянмяйи щарам буйурдуьу гадынлар олмасын.

Айядя диггяти чякян икинжи мясяля ядалят принсипидир ки, бу да Ислам яхлагынын ясасыны тяшкил едир. Ужа Аллащ, щяр бир кишийя йалныз ядалятли ола биляжяйиня ямин олажаьы тягдирдя бирдян артыг арвад алмаьа ижазя верир. Йяни киминся эюзцнц йумуб дюрд гадынла евлянмяси гябул олунмур. Щяр бир мцсялман билмялидир ки, бир гадынла евлянмяк еля юзц бюйцк бир мясулиййятдир. О ки галды бирдян чох, бу мясяляйя кортябии формада, сящлянкаржасына йанашмаг олмаз. Чцнки нязярдян гачырмаг олмаз ки, аилянин рифащы уьрунда чалышан инсанын йолу щеч дя щямишя щамар олмур. Бурада тябии олараг мцяййян чятинликляр йарана биляр ки, буну да щяр бир мюмин Аллащ тяряфиндян бир имтащан олараг гябул етмяли вя сябр етмялидир. Бурада Ислам алими Жяфяр Садигин бир фикрини хатырлатмаг йериня дцшярди. О демишдир: «Аилясинин ращатлыьы вя рифащыны тямин етмяк йолунда сяй едян бир шяхс Аллащ йолунда дцшмян иля жищад едян шяхс кимидир»51

Бу кяламларын доьур­дуьу мясулиййяти дярк едян шяхс бу мясялянин ня гядяр чятин олмасыны баша дцшя биляр. Лакин тяяссцфляр олсун ки, Исламдакы чохарвадлылыг принсипи няинки диэяр инанж сащибляринин, о жцмлядян бязи жоьрафи мцсялманларын да тянгидиня мяруз галыр. Бязи дар дцшцнжяли инсанлар буну гадын шяхсиййятинин алчалдылмасы, гадын щиссляринин нязяря алынмамасы кими гиймятляндирирляр. Тябии ки щеч бир гадын юз щяйат йолдашыны диэяр бир гадынла бюлцшмясини истямяз. Биз бу фикирдя олан гадынларымызын щиссляриня бюйцк щюрмятля йанашыр вя ону гиймятляндиририк. Лакин бязи кишилярин гейри-рясми олараг бир нечя гадынла йашамасы да бизим бу эцнкц жямиййятин реаллыьыдыр. Бу щалда няинки о кишинин щяйат йолдашы, щямчинин Аллащ да бу ишдян наразы галыр. Вя билирик ки, щямин гадынларын бюйцк яксяриййяти щяйат йолдашларыны бу щарам ишдян чякиндиря билмир. Бунун да нятижясиндя жямиййятдя яхлагсызлыьын гаршысыны алмаг чятин мясяляйя чеврилир. Бу эцн бунлары охуйан щяр щансы бир гадын бизи нядя ися эцнащландыра биляр. Биз буну да нормал гябул едирик. Лакин, эялин унутмайаг ки, бу мяним, онун вя йахуд бир башгасынын дейил, мящз алямлярин Ряббинин гойдуьу бир щюкмдцр. Онун щюкмляри мцзакиря олунмур, Она йалныз итаят олунур. Дин тякжя айры-айры фярдляр цчцн дейил, бцтцн бяшяриййят цчцн эялиб ки, щяр бир фярд юзц цчцн лазымынжа файдалансын. Язиз ханымлар, бу эцн сизин тябиятиниздяки щиссляр анлашыландыр. Буну дин дя тясдигляйир. Лакин бу эцн бизим йашадыьымыз жямиййятдя ювлады олмадыьы цчцн мяжбурян кцчяйя атылан гадынын талейини сян нязяря алмасан да, Аллащ Юз гцдряти иля буну габагжадан билиб она тясялли веряжяк бир йол гоймушдур. Бу эцн щяр щансыса бир хястялик ужбатындан юз гадынлыг боржуну йериня йетирмяйя гадир олмайан гадынын, Аллащын имтащаны олараг бу вя йа диэяр гяза нятижясиндя бядянинин бир щиссясини итирян гадынын, гядяриндя дцнйайа йалныз гыз ушаьы эятирмяк йазылмыш вя буна эюря щагсыз олараг яри ,гайынанасы вя балдызлары тяряфиндян зорла бошанмаьа мяжбур едилян гадынын, торпаг­ларын азадлыьы, дининин горунмасы, Аллащ йолунда шящид олараг о бюйцк зирвяни фятщ етмиш кишилярин гадынларыны, талейиня йетим олмаг йазылан вя буна эюря дя бир чох чятинликлярля растлашан вя бу чятинликляр гаршысында таб эятиря билмяйян гызларын вя с. ханымларын талейи барясиндя сян дцшцнмясян дя онлары Йарадан дцшцнцб. Яслиндя сянин юзцн дя бу щалларын щеч бириндян сыьорта едилмямисян. Еля ися сяня суал едирям: – Бу гадынларын кцчяляря атылмасы, пис йоллара дцшмяси йахшыдыр, йохса аилясини даьытмамагла юмцрлярини фираван сцрмяси? Бах ясл Ислам аляминдя яхлагсызлыг эюстярижисинин сыфр сявиййясиндя олмасы бунунла баьлыдыр. Няйя эюря ися мцсялманлара чохарвадлылыьы ирад тутан, буну жямиййят цчцн анормал щал сайанлар, кишилярин вя гадынларын рясми олараг бир, гейри-рясми олараг ися бир нечя инсанла йашамасыны нормал гябул едирляр. Назил етдийи щюкмляря эюря Ряббимизя щямд олсун!

Пейьямбяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - дюрддян артыг арвад алмасына эялинжя ися, ялбяття, бурада да бир чох щикмятляр вардыр. Бир чохлары буну онун шящвяти иля ялагяляндирирляр. Лакин ян азы онун щяйатыны билян инсан бу фикирлярин ня гядяр батил олдуьуна ямин ола биляр. Пейьямбяримиз - сяллаллащу алейщи вя сяллям - илк зювжяси Хядижя (р.а) иля евляняндя онун 25, Хядижянин (р.а) ися 40 йашы варды. Пейьямбяримиз - сяллаллащу алейщи вя сяллям - онунла дцз 25 ил бирэя йашамыш вя Хядижянин вяфатына гядяр щеч бир гадынла евлянмямишди. Азжа дцшцнжяси олан инсан анлайа биляр ки, яэяр онун гадынларла евлянмяси доьрудан да шящвятля баьлы идися бяс о ня цчцн буну жаван йашларында етмирди? Яэяр доьрудан да бу мясяля бяйянмяйянлярин иддиа етдийи кимидирся, ня цчцн о бакиря гадынларла дейил, дул гадынларла евлянирди. Йалныз Аишя (р.а) истисна олмагла Пейьямбяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - евляндийи гадынларын щамысы дул иди. Бу йашда ися шящвятдян сющбят эедя билмяз. Пейьямбяримиз - сяллаллащу алейщи вя сяллям - о гадынларын щамы­сыны яслиндя щимайясиня эютцрмякля Аллащын разылыьыны газанырды. Еля мящз бу сябябдян Аллащ она бу гадынлары бошамаьы щарам етмишди. Бу йалныз пейьямбяримизя - сяллаллащу алейщи вя сяллям - хас бир хцсусиййят олуб йалныз она аид едиля биляр. Диэяр инсанларын беля щярякят етмяси гадаьандыр. Пейьямбя­римизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - дюрддян артыг гадынла евлянмя­синин диэяр бир щикмяти дя бу иди ки, бяшяриййят мящз бу ханымларын вердийи билэиляр ясасында гадын елмищалын йарада билярди. Мящз бу ханымларын щесабына гадынлар бу вя йа диэяр мясялялярдя нежя щярякят етмяли олдугларыны юйряня билирдиляр. Бу эцн биз ялимиздя олан, гадынларла баьлы шярият щюкмляриня эюря бу гадынлара миннятдар олмалыйыг. Еля бу сябябдян дя Аллащ онларын щамысыны Гурани-Кяримдя мюминлярин анасы адландырыр:


«Пейьямбяр мюминляря онларын юзляриндян даща йахындыр. Онун юврятляри мюминлярин аналарыдыр…»52

Бунунла ися йалныз фяхр етмяк олар. Бу гадынларын Пейьямбяримизя - сяллаллащу алейщи вя сяллям - олан мцнасибятиня эялинжя ися ялбяття ки, онлар щамысы ондан разы идиляр. Пейьямбяримиз - сяллаллащу алейщи вя сяллям - кими щяйат йолдашына, мещрибан инсана, гайьыкеш атайа вя нящайят, бяшяриййятя мцяллим сайылажаг бир варлыьа малик жямиййят ня хошбяхтдир. Аллащ онун бцтцн ханымларындан разы олсун! Пейьямбяримизя Аллащын саламы вя хейир-дуасы олсун!



ИСЛАМДА ЩИЖАБ
Нядянся дини мясяляляр барясиндя сющбят дцшдцкдя ханымларын бюйцк яксяриййятиндя динимизин онлара щижаб эейинмясини фярз буйур­масына чох вахт дцзэцн мцнасибят олмамасы факты ортайа чыхыр. Еля буну нязяря алараг бу мясялянин цзяриндя бир гядяр дайанмаьы мяслящят билдик.

Илк юнжя ону гейд етмялийик ки, щижаб исламагядярки динлярдя вя свилизасийаларда да мювжуд олмушдур. Тарихя нязяр салсаг эюрярик ки, исламдан юнжя Авропа юлкяляринин бир чохунда гадынын щижаб эейинмяси онун йцксяк зцмряйя, задяэан няслиня мянсуб олмасы вя кюля гадынлардан сечилмясиля характеризя олунуб. Заман кечдикжя тарихи щадисялярин тясири нятижясиндя щижаб тядрижян унудулмаэа башланмышдыр. Ислам дини юз эялиши иля бу мясяляйя йени бир щяйат верди. Динимиз гадына йцксяк гиймят веряряк ону йад нязярлярдян горумаг, жямиййятдя яхлаг балансынын позулмамасы цчцн щижабы бцтцн гадынлара важиб буйурду. Бу барядя Ужа Аллащ беля буйрур:




«Йа Пейьямбяр! Зювжяляриня, гызларына вя мюмцнлярин юврятляриня де ки, (евдян чыхдыгда жарийяляря охшамасынлар дейя, бядянлярини башдан айаьа эизлядян) чаршабларыны юртсцнляр. Бу онларын танынмасы (жарийя дейил, азад гадын олдугларынын билинмяси) вя онлара язиййят верилмямяси цчцн даща мцнасибдир. Аллащ баьышлайан вя рящм едяндир! »53

Эюрцндцйц кими йенилмяз эцж вя гцввят сащиби олан Аллащ бу айя васитясиля гадына ня цчцн щижаб эейинмясини ямр етмясини изащ едир. Бу ауя юзцндя бир жох щикмятляри дашыйыр ки, онларын да бир нечясини нязярдян кечирмяк йериня дцшярди.

Еля айянин явялиндян ачыг айдын эюрцнцр ки, щижаб эейинмяк няинки пейьямбяримизин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - зювжяляри вя гызларына о жцмлядян, бцтцн ханымлара важибдир. Сонра ися Ряббимиз бу ямрин щикмятини ачыглайараг « онлара язиййят верилмямяси цжцн…» демяси, гадынын щижабдан имтина едяжяйи тягдирдя юзцнц язаба вя зцлмя дцчар едяжйиня бир дялилдир. Вя айянин сонунда Аллащ Юзцнцн Баьышлайан вя Рящимли олмасыны хатырламагла, тювбя едяжяк, Аллащын ямриня табе олажаьы вя щижаб эейиняжяйи тягдирдя, гадынын эцнащыны баьыш­лайажаьына ямин едир. Ямрляринин камиллийиня эюря Ряббимизя щямд олсун!
Ужа Аллащ ня жцр эейинмяк, бядянин щансы нащийясини юртмяк барясиндя беля буйурур:

«Мюмцн гадынлара да де ки, эюзлярини щарам буйрулмуш шейлярдян чевирсинляр (намящрямя бахмасынлар), айыб йерлярини (зинадан) горусунлар (вя йа юртцлц сахласынлар); юз-юзлцйцндя эюрцнян (ял, цз) истисна олмагла, зинятлярини (зинят йерляри олан бойун, боьаз, гол, айаг вя с. намящрямя) эюстярмясинляр; баш юртцклярини йахаларынын цстцня чяксинляр (бойунлары вя синяляри эорцнмясин); зинят йерлярини ярляриндян, йахуд юз аталарындан, йахуд ярляринин аталарындан (гайынаталарындан), йахуд юз оьулларындан, йахуд ярляринин оьулларындан, йахуд юз гардашларындан, йахуд гардаш­ларынын оьулларындан, йахуд бажыларынын оьулларындан, йахуд юз (мцсялман) гадынларындан, йахуд сащиб олдуглары (мцшрик) жарийялярдян, йахуд кишилийи галмамыш (онларла бирликдя йемяк йейян) хидмятчилярдян, йахуд гадынларын мящрям йерлярини щяля анламайан ушаглардан башгасына эюстярмясинляр; эизлятдикляри бязяк шейлярини (халхалларыны) эюстярмяк цчцн айагларыны йеря вя йа бир-бириня вурмасынлар. Ей мюминляр! Щамыныз Аллаща тювбя един ки, бялкя нижат тапасыныз! (Мятлябинизя чатасыныз!) »54

Аишя (р.а) рявайят едир ки, «Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - фяжр намазыны55 гыларкян, щижабларына бцрцнмцш мюмин гадынлар да она гошуларды. (Намазларыны гылдыгдан) сонра ися евляриня гайыдар вя гаранлыг олдуьундан щеч кяс онлары танымазды»56

Умму Атиййя57 (р.а) рявайят едир ки, «Пейьямбяр - сяллаллащу алейщи вя сяллям - бакиря гызларын, щейзли гадынларын байрам намазларына эялмясини бизя ямр едярди. Щейзли гадынлар намаз гылынан йердян кянарда дайанар вя о эцнцн хейир-бярякятиня наил олмаг цчцн жамаатын архасында (намаз гылынан йердян аралы) отурар, тякбир вя дуа едярдиляр. Мян дедим: "Ей Аллащын елчиси! Биздян биринин щижабы олмадыгда ня етсин?" О деди: " Бажысы58 щижабларындан бирини она версин!"»59

Айя вя щядислярдян эюрцнцр ки, ял вя цз истисна олмагла бядянин бцтцн нащийяси юртцлмялидир. Эюрцндцйц кими динимиздя гаранлыг эалан щеч бир мясяля йохдур. Цмумиййятля бу мясяляйя Гуранда бу жцр йер айрылмасы мясялянин жиддилийиндян хябяр верир. Аллащын бу ямринин яксиня щярякят етмякля ися щям гадынлар щям дя жямиййят мцхтялиф проб­лемлярля гаршылашыр. Мясяляйя психолоъи аспектдян йанашдыгда эюрярик ки, щижаб щяр шейдян юнжя еля мящз гадынын юзц цчцн файдалыдыр. Щяр щансыса бир гадына мяхсус эюркям, бядян гурулушу щеч дя щамыда ейни жцр тясцрат ойатмыр. Диэяр тяряфдян дя яэяр гадынын бядян гурулушунда щяр щансы бир чатышмамазлыг варса вя бу гцсурлар гадынын щеч юзцнцн хошуна эялмирся о буну ятрафдакылара нцмайиш етдирмякля диггяти юзцндя олан эюзял кейфиййятлярдян, онун хасиййятиндян даща чох мящз бу гцсурларын цзяриня йюнялдир ки, бу да аиля гурмаг мягсядиля гадынла цнсийят йаратмаг истяйян кишинин диггятиндян йайынмаз вя киши щямин гадынын шяхсиййятини, габиллийятини билмядян беля онунла аиля гурмаг фикриндян ваз кечир. Эялин эюряк ян чох зийаны ким чякяжяк? Ялбяття ки, гадын. Еля бу сябябдяндир ки, бир чох гадынлар узун мцддят бязян дя сонунажан аиля гура билмир, беля олдугда да вязиййятдян чыхмаг цчцн мцхтялиф йоллара баш вурур вя арзуолунмаз зярбяляр алыр ки, бу да жямиййятдя таразлыьы позур, мухтялиф яхлагымыза зидд щалларын йайылмасы чохалыр.

Щижабсыз эязмяк эюзял гадынлар цчцн дя, мягбул дейил. Щяр шейдян юнжя щямин гадын юз кейфиййятлярини адиляшдирир вя сон нятижядя тамамиля диггятдян кянар да галыр. Диэяр бир тяряфдян дя щямин гадынлар бир чохларынын щясядиня, пахыллыьына, нязяриня сябяб олур, нятижядя дя онлара эюз дяйир вя бу эюздяймя нятижясиндя щяр жцр бялалара дцчар олурлар. Бундан башга онларын эюзяллийиня щясяд апаран диэяр пахыл гадынлар бу эюзяллийиня хялял эятирмяк цчцн щяр жцр шяр ямялляря (жаду вя с.) ял атырлар.

Мящшур ислам алими Ибн Теймиййянин дедийи кими: "Щясядсиз инсан олмур, лакин алижянаб вя яхлаглы олан ону эизлядир, алчаг вя яхлагсыз ися ону бцрузя верир."60

Щяр бир гадын анламалыдыр ки,онун малик олдуьу кейфиййятляр йалныз онун яри цчцндцр вя онлар башгаларына нц­майиш етдирилмямялидирляр. Бу барядя мювзуну даща да эенишляндирмяк олар лакин щесаб едирик ки, дцшцнян гадын цчцн еля бунлар да кифайят едяр.

Эялин Аллащын ямрляриня биэаня галараг, ойун-ойунжагдан башга бир шей олмайан, бизим цчцн имтащан олараг йарадылан бу дцнйанын фитнясиня уймайаг. Эялин «дейяжякляр ки, филанкясин гызы молла олуб», «биржя молламыз яскикди», «жамаат ня дейяр», «сян юзцня иш тапа билмяйяжяксян», «инди биз щансы дюврдя йашайырыг», «гялбин тямиз вя дцз олсун», «бизим нясилдя башыны баьлайан олмайыб» вя саиря бу кими сюзляр сойлямякля щижаб эейинмяк истяйян гадынлара вя гызларымыза мане олмайаг. Эялин бажардыгжа Аллащын ямирляриня табе олуб сюзцн щягиги мянасында цряйимизи Аллащла дцз едяк. Ясл тямизлик вя дцзлцк Аллаща итаят вя Онун ямирлярини йериня йетирмякля олур.

Щесаб едирик ки, Аллаща вя Онунла гаршылашаьы эцня инананлар бу мювзудан мцяййян нятижяляр чыхаражаглар. Аллащ кюмяйиниз олсун!



СОН СЮЗ

Бу кичик рисалямиз васитясиля гадынлара олан мцнасибятя Ислам нюгтейи-нязярдян йанашдыг. Щяр бир дцшцнян гадын бу дцнйанын кечижи олдуьуну дярк едиб цзцнц Йарадана тутмалы, Ислам ганунлары ясасында рящбярляриня итаят едяряк юз щяйатыны гурмалыдыр. Ислам гадын щцгуг­ларынын йеэаня вя явязсиз горуйужусудур. Щяр бир гадын истярся елмини, истярся дя ибадятини артырараг ян йахшы мцсялман ола биляр. Еля буна эюря дя Исламиййятдя «феминизм» йохдур. Бу сюз мяншя етибариля франсыз сюзцдцр вя гадын щцгугуну горуйан жяря­йанын адыдыр. Исламиййятдя гадынын щцгуглары даима горундуьу цчцн беля бир жяряйана ещтийаж дуйулмамышдыр. Амма «мцасирляшмя» ады алтында апарылан тяблиьатдан сонра гадынларын щцгуглары позулур вя онлар да «феминизм» кими жяряйанлара цз тутурлар.

Динимиздя мцсялман киши вя мцсялман гадын бир-бириляриндян йалныз Ислама уйьун шейляр истяйя билярляр. Диггятля бахдыгда чох асанлыгла эюрмяк олар ки, яслиндя Исламда Аллаща вя Онун елчисиня - сяллаллащу алейщи вя сяллям - аси олараг гадынын кишийя, кишинин дя гадына итаяти йохдур. Щяр икиси Аллаща вя Онун елчисиня - сяллаллащу алейщи вя сяллям - вя юз араларындан сечилмиш ихтийар сащибляриня итаят етдикляри цчцн бир-бириляриня итаят етмиш олурлар. Гадынларын пис йола дцшяжяйи тягдирдя кишилярин бу жцр йола дцшмяйяжяйини санмаг инсанларын Исламы дярк етмямясиндян иряли эялир. Намус инсанын жинси иля баьлы мясяля дейил. Щалбуки сюздя, ямялдя, дцнйа малына мцнасибятдя, давранышда намуслу, яхлаглы олмаг Исламын ямридир. Мцсялман кечирдийи щяр бир дягигядя лайигли щярякят етмязся, о иманын дадыны да щеч вахт биля билмяз. Одур ки, эялин динимиздян мющкям йапышаг. Йад инанжларда, йад яхлагларда вя радикал груплашмаларда йалныз зийан тапажагсыныз. Бу эцн дининдян айры дцшян щяр щансы бир жоьрафи мцсялманын етдийи бяд ямялляр Исламын вя йа миллятин адына йазыла билмяз. Бязи мцсялман аиляляриндяки яр-арвад, эялин-гайынана гаршыдурмасы Исламиййят дейилдир. Чцнки Мярщямятли вя Рящмли Аллащ мящз бу жцр чатышма­мазлыглары арадан галдырмаг цчцн Исламы бир немят олараг бизя бяхш етмишдир.. Ислам бцтцн нюгсанлардан узаг бир зирвядир. Бу зирвяни ися, бир даща гейд едирям ки, йалныз Аллаща вя Онун елчисиня - сяллаллащу алейщи вя сяллям - итаятля фятщ етмяк олар. Мян щамыйа бу зирвяни фятщ етмяк севинжини йашамаг арзулайырам!

Щесаб едирям ки, бу рисалядя ханымлар цчцн файдалы ола биляжяк айя, щядис вя рявайятлярдян жямиййятин бу инжя йарысы максимум истифадя едяряк файдаланажаг, Аллащын вя Онун елчисинин - сяллаллащу алейщи вя сяллям - щюкмлярини щяйатларынын щяр сащясиня тятбиг едяжяк вя бундан азжа да олса сыхынты дуймайажаглар. Бу йеэаня гуртулушдур. Унутмайаг ки, щяр ютян эцн бизи ахирятя йахынлашдырыр. Биз юзцмцзя дайаг щесаб етдийимиз щяр бир кяси Аллащын изни иля итиря билярик. Бу дцнйада щяр бир шей мцвяггятидир, еля бизим юзцмцз дя. Даими олан ися Аллащдыр. Эялин няйи итирсяк дя Она олан инамы, севэини вя горхуну итирмяйяк. Чцнки, сон гайыдыш йалныз Онадыр. О, щягигятян Язямятли вя Ужадыр! О Ужа вя Язямятли Аллащдан милля­тимизя щидайят диляйирик!



Сон олараг сюзцмцзц бу дуа иля битиририк: ялщямдулиллящи рабби-л-алямин – Алямлярин Рябби Аллаща щямд олсун!.



1 «ян-Ниса» суряси, 4.

2 «ял-Бягяря» суряси, 229.

3 «ян-Ниса» суряси, 12.

4 «ял-Бягяря» суряси, 234.

5 Сящищ Мцслим, 3527.

6 Сящищ Мцслим, 171.

7 Сящищ Мцслим, 5633.

8 Сящищ Мцслим, 988.

9 «ян-Ниса» суряси, 59.

10 «ял-Ящзаб» суряси, 58.

11 «ян-Ниса» суряси, 19.

12 «ял-Бягяря» суряси, 286.

13 «ял-Бягяря» суряси, 256.

14 «ян-Нящл» суряси, 125.

15 Сящищу-л-Бухари, 3331.

16 «ят-Тящрим» суряси, 6.

17 «яд-Дцрру-л-мянсур», 6/244.

18 Сящищ Мцслим, 4701.

19 «ял-Исра» суряси, 26.

20 «яш-Шцяра» суряси, 213-214.

21 Сящищу-л-Бухари, 585.

22 Сящищу-л-Бухари, 5984.

23 Сящищ Мцслим, 2060.

24 «ян-Нур» суряси, 3.

25 «ял-Исра» суряси, 36.

26 «ял-Бягяря» ___;

27 «ян-Ниса» суряси, 34.

28 Сящищу-л-Бухари, 5195.

29 Ибн Мажя, 2/1852.

30 Сящищ Мцслим, 3525.

31 Ябу Давуд, 3565.

32 «Вясаилцш-шия», 7-жи жилд, сящ.9.

33 «Вясаилцш-шия», 11-жи жилд, сящ.15.

34 «Сящищ щядисляр силсиляси», 173-жц щядис.

35 «Сящищ щядисляр силсиляси», 289-жу щядис.

36 Сящищу-л-Бухари, 304.

37 Аллащ бцтцн нюгсанлардан узагдыр!

38 Бцтцн щямдляр Аллаща мяхсусдур!

39 Аллащ бюйцкдцр.

40 Сящищ Мцслим, 6853.

41 «Сящищ щядисляр силсиляси», 1838.

42 «Сящищ щядисляр силсиляси», 1849.

43 «Сящищу-л-ядяби-л-муфрад, сящ:220 – 458-жи щядис.

44 «Вясаилцш-шия», 7-жи жилд, сящ.9.

45 «ял-Ящзаб» суряси, 21.

46 «ян-Ниса» суряси, 34.

47 «ян-Ниса» суряси, 35.

48 «ян-Ниса» суряси, 3.

49 «ян-Ниса» суряси, 23.

50 Сящищу-л-Бухари, 5109.

51 «Вясаилц-ш-шия», 12-жи жилд, сящ.43.

52 «ял-Ящзаб» суряси, 6.

53 «ял- Язщаб» суряси, 59.

54 «ян-Нур» суряси, 31.

55 Сцбщ намазы.

56 Сящищу-л-Бухари, 578; Сящищ Мцслим, 1456.

57 Ады: Нусейбяту бинт Кяб ял-Янсариййя.

58 Бурада истянилян мцсялман гадын гясд олунур.

59 Сящищу-л-Бухари, 980; Сящищ Мцслим, 2053.

60 «Фятвалар топлусу», 10/124-125


= =





Смотрите также:
«яр-Рум» суряси, 21-жи айя
398kb.